Mooie spreuken, uitspraken, citaten van Niccolo Machiavelli.
Mijn hele leven ben ik al gek op wijze spreuken, citaten en mooie inspirerende uitspraken. Sinds het lezen van "De heerser" van Niccolo Machiavelli, het favoriete boek van de meeste dictators, kwam ik steeds meer mooie wijze citaten van Machiavelli tegen. Niccolò Machiavelli (1469-1527) was een diplomaat, politiek filosoof, toneelschrijver en een ambtenaar van de Florentijnse Republiek. Hij was een hele goede diplomaat en militair deskundige en hij had een beslissend rol in de politiek van die tijd. Na zijn loopbaan als diplomaat werd hij verbannen waarna hij zijn kennis in meerdere boeken beschreef. Zijn werk is ook in het Nederlands vertaald en uit zijn werk komen ook veel citaten die tegenwoordig nog net zo actueel zijn als in zijn tijd. Op deze pagina staat een verzameling van wijze citaten van de bekende schrijver Niccolo Machiavelli. Vriendelijke groet, Hein Pragt
Citaten, mooie spreuken en uitspraken van Niccolo Machiavelli
Aangezien alles op aarde in beweging is en stilstand niet bestaat, zal er altijd vooruitgang of verval zijn, en zullen keuzes die je verstandelijk afwijst je vaak worden opgedrongen.
(
Niccolo Machiavelli)
Al beschikt iemand over zeer sterke legers, toch heeft hij altijd de welwillendheid van een gebied nodig om er binnen te kunnen komen.
(
Niccolo Machiavelli)
Als de bevelhebber bekwaam is, moet hij door wetten zodanig aan banden worden gelegd dat hij de grenzen van de macht niet kan overschrijden.
(
Niccolo Machiavelli)
Als iemand de baas wordt van een stad die gewend is in vrijheid te leven en hij haar niet vernietigt, moet hij er op rekenen door haar vernietigd te worden.
(
Niccolo Machiavelli)
Als je alles goed overweegt dan zul je bemerken dat er bepaalde dingen bestaan die op deugden lijken maar die je, wanneer je je er naar richt, de ondergang brengen; terwijl er andere dingen bestaan die op ondeugden lijken maar die je, wanneer je je er naar richt, veiligheid en welzijn blijken te verschaffen.
(
Niccolo Machiavelli)
Als je zelf ergens woont, zie je eventuele wantoestanden geboren worden en kun je er meteen iets tegen doen. Maar als je er niet woont, hoor je er pas van wanneer ze een grote omvang bereikt hebben en dan valt er niets meer tegen te beginnen.
(
Niccolo Machiavelli)
Als men wil dat op vergrijpen straffen blijven staan, dan is het beslist noodzakelijk om beloningen uit te loven voor verdiensten.
(
Niccolo Machiavelli)
De bescherming van iets moet worden toevertrouwd aan degene die de minste behoefte heeft om dat ten eigen nutte aan te wenden.
(
Niccolo Machiavelli)
De eerste gissing die men kan maken omtrent het karakter van een vorst; kijken naar de mensen die hij om zich heen heeft.
(
Niccolo Machiavelli)
De ene verandering legt altijd de grondslag voor de verandering die erop volgt.
(
Niccolo Machiavelli)
De heerser moet nooit zijn gedachten van de oorlogsvoering afwenden. En in vredestijd moet hij er zich nog meer in bekwamen dan in de oorlog zelf.
(
Niccolo Machiavelli)
De leeuw kan zich niet verdedigen tegen valstrikken, en de vos niet tegen wolven. De heerser moet dan ook een vos zijn om de valstrikken in de gaten te hebben, en een leeuw om de wolven af te schrikken.
(
Niccolo Machiavelli)
De macht vindt gemakkelijk de titels, niet de titels de macht.
(
Niccolo Machiavelli)
De mensen hebben zelden de moed om volkomen goed of volkomen slecht te zijn.
(
Niccolo Machiavelli)
De mensen kunnen de fortuin dienen, doch haar niet tegenwerken, zij kunnen haar web spinnen, maar niet verscheuren.
(
Niccolo Machiavelli)
De mensen schrikken er minder voor terug iemand die zich geliefd maakt de voet dwars te zetten, dan iemand die zich gevreesd maakt.
(
Niccolo Machiavelli)
De mensen wisselen graag van heerser omdat ze geloven dat ze het dan beter krijgen.
(
Niccolo Machiavelli)
De mensen zijn zó onnozel en ze richten zich zó op hun directe behoefte dat iemand die bedriegt, altijd wel iemand vindt die zich wil laten bedriegen.
(
Niccolo Machiavelli)
De ondeugd die ondankbaarheid heet, vindt haar oorzaak in gierigheid of achterdocht.
(
Niccolo Machiavelli)
De tijd stuwt immers altijd alles voort en hij kan iets wat slecht is tot iets goeds maken, maar ook iets wat goed is tot iets slechts.
(
Niccolo Machiavelli)
De voornaamste grondslagen waarop alle machtsvormen berusten, worden gevormd door goede wetten en goede wapenen. Er kunnen geen goede wetten zijn als er geen goede wapenen zijn; en omgekeerd, als er goede wapenen zijn, zijn er automatisch ook goede wetten.
(
Niccolo Machiavelli)
De vraag is wie grotere schade aanrichten in een stad: mensen die streven naar méér, of mensen die bang zijn te verliezen wat ze hebben?
(
Niccolo Machiavelli)
Degenen die zich aan je binden behoor je te eren en te beminnen.
(
Niccolo Machiavelli)
Eén enkele persoon is wel geschikt om iets op te bouwen, maar als de verantwoordelijkheid voor wat hij heeft opgebouwd bij de eenling blijft berusten, dan zal het geen lang leven beschoren zijn.
(
Niccolo Machiavelli)
Een belastende daad dient haar excuus te vinden in haar resultaat; als dat resultaat goed is, dan zal ook het excuus goed zijn.
(
Niccolo Machiavelli)
Een heerser kan de deugd van vrijgevigheid niet zonder schade voor zichzelf beoefenen als hij er tegelijkertijd ook bekendheid aan wil geven.
(
Niccolo Machiavelli)
Een heerser moet ervoor zorgen dat hij op zodanige wijze gevreesd wordt dat hij, ook al slaagt hij er niet in de liefde van zijn onderdanen te winnen, toch in elk geval hun haat weet te ontlopen.
(
Niccolo Machiavelli)
Een man die zich altijd en overal goed betoont, gaat noodzakelijk ten gronden te midden van zovelen die niet goed zijn. Daarom moet een heerser wanneer hij zich wil handhaven, leren om niet goed te zijn.
(
Niccolo Machiavelli)
Een nieuwe heerser dient rustig, bedachtzaam en menselijk te werk te gaan er ervoor op te passen dat teveel vertrouwen hem niet onvoorzichtig en te veel wantrouwen hem niet onverdraaglijk maakt.
(
Niccolo Machiavelli)
Een staat kan op om twee redenen worden aangevallen: ten eerste omdat men hem wil onderwerpen, en ten tweede omdat men bang is door hem onderworpen te worden.
(
Niccolo Machiavelli)
Een van de krachtigste middelen die een heerser tegen samenzwering heeft, is dat hij door de grote meerderheid van het volk niet gehaat wordt.
(
Niccolo Machiavelli)
Een veelvoorkomende fout van mensen is: bij goed weer geen rekening houden met storm.
(
Niccolo Machiavelli)
Een verstandig heerser moet een methode bedenken waardoor zijn onderdanen altijd en onder alle omstandigheden zijn gezag en persoon nodig hebben. Pas dan zullen ze hem altijd trouw zijn.
(
Niccolo Machiavelli)
Een verstandig heerser wil liever met zijn eigen soldaten verliezen, dan met die van anderen winnen.
(
Niccolo Machiavelli)
En precies zo meen ik, dat zij die de vijand niet in het open veld tegemoet kunnen treden, maar genoodzaakt zijn zich binnen de muren terug te trekken en deze te verdedigen, altijd op de hulp van anderen zijn aangewezen.
(
Niccolo Machiavelli)
Er is niets wat zichzelf zo ondermijnt als vrijgevigheid.
(
Niccolo Machiavelli)
Er zijn mensen die alles weten, maar dat is dan ook alles.
(
Niccolo Machiavelli)
Evenals voor de handhaving ener hoge moraliteit de wet nodig is, zo is ook voor de handhaving der wet een hoge moraliteit nodig.
(
Niccolo Machiavelli)
Geen enkele nieuwe heerser heeft ooit zijn onderdanen ontwapend. Integendeel, wanneer hij hen zonder wapenen aantrof, heeft hij hen steeds juist bewapend.
(
Niccolo Machiavelli)
Geweld dient veroordeeld te worden als het af wil breken, niet als het beoogt op te bouwen.
(
Niccolo Machiavelli)
Goed georganiseerde machtsposities en wijze heersers hebben er daarom steeds op alle mogelijke manieren voor gezorgd dat ze de aanzienlijken niet tot wanhoop brachten en de grote massa behaagden en tevreden stelden.
(
Niccolo Machiavelli)
Het algemene principe is dat een heerser ervoor moet zorgen dat hij alles wat hem gehaat of verachtelijk maakt, probeert te vermijden.
(
Niccolo Machiavelli)
Het blijkt dat twee bekwame vorsten achter elkaar voldoende is om de wereld te veroveren.
(
Niccolo Machiavelli)
Het doel heiligt de middelen.
(
Niccolo Machiavelli)
Het ergste in het leven zijn niet zorgen, noch armoede, noch verdriet, noch verdriet, nog zelfs de dood; het is de verveling.
(
Niccolo Machiavelli)
Het ergste wat iemand die met de hoogste macht bekleed is van het hem vijandige volk kan verwachten, is dat het hem in de steek laat.
(
Niccolo Machiavelli)
Het feit dat de bevoordeelde groep constateert dat zij anders worden behandeld dan de rest, maakt dat zij zich aan je verplicht voelt.
(
Niccolo Machiavelli)
Het is grote dwaasheid, een volk zijn godsdienstige gebruiken te verbieden.
(
Niccolo Machiavelli)
Het ligt in de menselijke natuur zich evenzeer gebonden te achten door de weldaden die men bewijst als door die welke men ontvangt.
(
Niccolo Machiavelli)
Het lijdt geen enkele twijfel dat als er ergens mannen zijn maar geen soldaten, dat te wijten is aan de vorst, en niet aan een gebrek van bodem of natuur.
(
Niccolo Machiavelli)
Het verlangen om bezit te verwerven is zonder twijfel heel natuurlijk en normaal.
(
Niccolo Machiavelli)
Het weggeven van andermans geld en goed schaadt je aanzien niet, maar versterkt het. Alleen het weggeven van je eigen bezit berokkent je schade.
(
Niccolo Machiavelli)
Hij moet het goede niet achterwege laten wanneer dat mogelijk is, maar van de andere kant moet hij in staat zijn over te stappen op het kwade wanneer de noodzaak hem daartoe dwingt.
(
Niccolo Machiavelli)
Hulptroepen kunnen op zichzelf nuttig en goed zijn, maar voor hem die ze te hulp roept zijn ze bijna altijd schadelijk. Want als ze verliezen is het met je gedaan. En als ze overwinnen, ben je aan hen overgeleverd.
(
Niccolo Machiavelli)
Huurtroepen en hulptroepen zijn nutteloos en gevaarlijk. Als iemand zijn macht op huurtroepen baseert, zal hij zich nooit sterk en veilig kunnen voelen.
(
Niccolo Machiavelli)
Iemand die aan de macht komt door de gunst van het volk, moet dan ook zorgen dat hij het volk steeds te vriend houdt: iets dat hem niet moeilijk zal vallen aangezien het alleen maar vraagt om niet onderdrukt te worden.
(
Niccolo Machiavelli)
Iemand die de fundamenten van zijn macht niet van te voren legt, zou dat met grote persoonlijke inzet ook achteraf nog kunnen doen, ook al gaat dit laatste gepaard met moeilijkheden voor de bouwmeester en gevaren voor het bouwwerk.
(
Niccolo Machiavelli)
Iemand die macht uitoefent moet voor twee dingen bang zijn: voor binnenlands gevaar van de kant van zijn onderdanen, en voor buitenlands gevaar van de kant van vreemde mogendheden.
(
Niccolo Machiavelli)
Ik beweer nu dat een nieuwe heerser, die zich in een volkomen nieuw machtsgebied wil handhaven, meer of minder moeilijkheden ondervindt al naargelang hij als veroveraar over meer of minder kwaliteiten beschikt.
(
Niccolo Machiavelli)
Ik ga liever naar de hel dan naar de hemel. In de eerste zal ik kunnen genieten van het gezelschap van pausen, koningen en prinsen, terwijl in de tweede alleen maar bedelaars, monniken en apostelen zijn.
(
Niccolo Machiavelli)
Ik stel vast dat iedereen die macht uitoefent, ernaar moet streven dat hij voor barmhartig en niet voor wreed gehouden wordt.
(
Niccolo Machiavelli)
Ik wil alleen maar de conclusie trekken dat het voor een heerser noodzakelijk is het volk te vriend te houden. Want anders heeft hij in tijden van tegenspoed niets waar hij op terug kan vallen.
(
Niccolo Machiavelli)
In onzekere tijden zal de heerser altijd gebrek hebben aan mensen die hij kan vertrouwen.
(
Niccolo Machiavelli)
Is het beter bemind dan bevreesd te worden of omgekeerd? Het antwoord luidt dat zowel het een als het ander aanbevelenswaard zou zijn. Maar aangezien het moeilijk is beide dingen met elkaar te verenigen is het zonder meer veiliger om gevreesd dan om bemind te worden.
(
Niccolo Machiavelli)
Je dient, wat instelling betreft, in staat te zijn om zo nodig op de tegenoverliggende eigenschap over te schakelen.
(
Niccolo Machiavelli)
Lasteraars dient men te maken tot aanklagers; blijkt de aanklacht gefundeerd te zijn, dan dient de bewuste persoon beloond, of althans niet bestraft te worden; blijkt ze daarentegen ongefundeerd, dan dient hij bestraft te worden.
(
Niccolo Machiavelli)
Liefde wordt in stand gehouden door bepaalde zedelijke verplichtingen die, omdat de mensen nu eenmaal slecht zijn, telkens wanneer er eigenbelang in het spel is, verbroken worden.
(
Niccolo Machiavelli)
Maar iemand die tegen de wil van het volk dankzij de gunst van aanzienlijken aan de macht komt, moet vóór alles proberen het volk voor zich te winnen; iets dat hem niet moeilijk zal vallen wanneer hij het onder zijn bescherming neemt.
(
Niccolo Machiavelli)
Men dient namelijk voor ogen te houden dat niets qua voorbereiding moeilijker, qua succes twijfelachtiger en qua uitwerking gevaarlijker is dan zichzelf opwerpen als iemand die vernieuwing wil doorvoeren.
(
Niccolo Machiavelli)
Men kan hieruit een algemene regel afleiden, welke altijd of bijna altijd opgaat, dat namelijk degene die maakt dat iemand anders machtig wordt, zelf daarvan de dupe wordt.
(
Niccolo Machiavelli)
Men kan nog een ander opmerkelijk feit afleiden, namelijk dat zij die de hoogste macht uitoefenen, de onplezierige dingen moeten laten opknappen door anderen, terwijl zij zelf de plezierige voor hun rekening moeten nemen.
(
Niccolo Machiavelli)
Men kan nu eenmaal niet de risico's wegpraten die verbonden zijn aan een aanval op iemand die zijn stad goed heeft versterkt en niet door het volk gehaat wordt. Een heerser die een sterke stad bezit en geen haat opwekt, kan dus niet worden aangevallen.
(
Niccolo Machiavelli)
Men moet nooit een wantoestand voort laten bestaan om een oorlog te ontlopen. Want je ontloopt deze niet, maar je stelt hem in je eigen nadeel alleen maar uit.
(
Niccolo Machiavelli)
Mensen laten zich alleen van hun goede kant zien als de omstandigheden daartoe dwingen. Maar zodra iedereen vrij spel heeft en kan doen en laten wat hij wil, zijn verwarring en chaos direct overal troef.
(
Niccolo Machiavelli)
Mijn conclusie is dan ook deze, dat iemand die de macht in handen heeft, zich weinig van samenzweringen moet aantrekken wanneer het volk hem goedgezind is. Maar wanneer het hem vijandig gezind is en hem haat, moet hij voor alles en iedereen bang zijn.
(
Niccolo Machiavelli)
Mijn conclusie is dat een republiek die bij acuut gevaar geen beroep kan doen op een dictator of vergelijkbare gezagsdragers, in kritieke situaties altijd te gronde zal gaan.
(
Niccolo Machiavelli)
Niets is er dat een staat zo stabiel en evenwichtig maakt als het kiezen van een structuur waarin het mogelijk is dat een omslag van de publiek opinie zich binnen een wettelijk kader kan manifesteren.
(
Niccolo Machiavelli)
Onrechtvaardigheden moet men allemaal tegelijk begaan om te bereiken dat ze minder gevoeld worden en dus minder krenkend zijn.
(
Niccolo Machiavelli)
Regeren, is doen geloven.
(
Niccolo Machiavelli)
Strijd kan niet worden vermeden. Het kan slechts worden uitgesteld in het voordeel van de ander.
(
Niccolo Machiavelli)
Vaak komen machtsposities in gevaar wanneer de machtshebbers proberen hun gezag, dat ze in feite aan hun medeburgers ontlenen, om te zetten in absolute macht.
(
Niccolo Machiavelli)
Van de mensen kan men in het algemeen zeggen dat ze ondankbaar, wankelmoedig, huichelachtig, laf en begerig naar gewin zijn.
(
Niccolo Machiavelli)
Van goed gebruikte wreedheid kan men spreken wanneer iemand deze plotseling begaat, uit noodzaak zich te handhaven, en niet verder continueert, maar omzet in een zo groot mogelijk welzijn voor zijn onderdanen.
(
Niccolo Machiavelli)
Veel machthebbers hebben zich door middel van hun wreedheden zelfs in tijden van vrede niet weten te handhaven, om dan nog maar niet te spreken over tijden van oorlog wanneer álles op losse schroeven staat.
(
Niccolo Machiavelli)
Voor de heerser is het noodzakelijk dat de grondslagen waarop hij zijn macht baseert goed zijn. Anders komt hij zeker ten val.
(
Niccolo Machiavelli)
Voor degenen die ergens aan de macht komen door gebruik te maken van hun kwaliteiten, is het moeilijk om die machtspositie te verwerven, maar gemakkelijk om haar te behouden.
(
Niccolo Machiavelli)
Vrees berust op zekere angst voor straf, en die verdwijnt nooit.
(
Niccolo Machiavelli)
Vriendschap die men door geld verkrijgt en niet door grootsheid van geest en nobelheid van karakter, die koopt men, maar bezit men in feite niet.
(
Niccolo Machiavelli)
Waar een goede krijgsmacht bestaat, bestaat een goede organisatie.
(
Niccolo Machiavelli)
Wanneer gebieden die veroverd worden gewoon zijn in vrijheid en volgens eigen wetten te leven, dan zijn er drie methodes om ze in bezit te houden: de eerste is ze te verwoesten, de tweede is er zelf te gaan wonen, de derde is ze te laten leven volgens hun eigen wetten.
(
Niccolo Machiavelli)
Wanneer je in tijden van tegenspoed in moeilijkheden raakt, ben je met harde maatregelen te laat. En de weldaden die je dan bewijst, brengen je geen enkel voordeel omdat men ze beschouwt als afgedwongen door de omstandigheden.
(
Niccolo Machiavelli)
Wat alle wijze regeerders verplicht zijn te doen: niet louter en alleen rekening houden met wantoestanden die er op een bepaald moment zijn, maar ook die welke in de toekomst kunnen ontstaan en daar met alle mogelijke middelen tegenin gaan.
(
Niccolo Machiavelli)
Wetten en structuren die ontworpen zijn bij het ontstaan van een staat toen de mentaliteit van de mensen nog goed was, zijn niet meer geschikt als die slecht geworden is.
(
Niccolo Machiavelli)
Wie de geschiedenis van de stad bestudeert, ziet dat in elk tijdsgewricht talloze personen in verantwoordelijke functies het slachtoffer zijn geworden van laster. Daardoor ontstond overal rancune, die weer tot conflicten leidde, en de conflicten weer tot factievorming, en die factievorming tot een catastrofe.
(
Niccolo Machiavelli)
Wie de Romeinse geschiedenis aandachtig bestudeert, ziet hoe nuttig de godsdienst was om een leger te leiden, om het moreel van het volk te sterken, om goede mensen in hun gedrag te bevestigen, en slechte tot inkeer te brengen.
(
Niccolo Machiavelli)
Wie denkt dat de groten der aarde oude beledigingen vergeten door nieuwe weldaden, die dwaalt wel heel fataal.
(
Niccolo Machiavelli)
Wie een ander machtig maakt, graaft zijn eigen graf.
(
Niccolo Machiavelli)
Wie een kleine elite als vijand heeft, kan gemakkelijk en vrij geruisloos voor zijn eigen veiligheid zorg dragen; maar wie het hele volk tot vijand heeft, is nooit veilig en hoe wreder zijn optreden, des te zwakker wordt zijn positie.
(
Niccolo Machiavelli)
Wie op het volk bouwt, bouwt op modder.
(
Niccolo Machiavelli)
Zij die alleen maar door een gelukkige samenloop van omstandigheden van gewoon burger heerser worden, kost het weinig moeite om het te worden, maar veel om het te houden.
(
Niccolo Machiavelli)
Zoals een goede mentaliteit voor haar voortbestaan wetten nodig heeft, zo is voor de naleving van wetten een goede mentaliteit onontbeerlijk.
(
Niccolo Machiavelli)
Zolang de toestand in het buitenland stabiel is, zal ook de toestand in het binnenland stabiel zijn, tenzij deze door een samenzwering verstoord wordt.
(
Niccolo Machiavelli)
Zolang hij de mensen in het algemeen maar niet in hun bezit of hun eer aantast, leven ze tevreden.
(
Niccolo Machiavelli)
Zwak is een vorst die niet onmiddellijk tot oorlog voeren in staat is.
(
Niccolo Machiavelli)
Meer spreuken en citaten pagina's
Boeken van Niccolo Machiavelli
De heerser Dit boek bevat een vertaling en inleiding met politieke schets, het leven van Machiavelli en de baanbrekende betekenis van zijn werk. 'Il Principe' was het eerste werk waarin politiek als een zelfstandig onderwerp werd beschreven, zonder morele of godsdienstige invalshoek. Cesare Borgia, een onechte zoon van paus Alexander VI, stond model voor deze uiteenzetting over het verkrijgen en behouden van macht. Het boek werd na verschijning in 1513 beschouwd als een normloos boek en was later het lijfboek van politieke leiders. Het ideaal van Machiavelli was een Italie onder leiding van een krachtig heerser. 'De Heerser' is een vertaling uit 1976 en is ongewijzigd heruitgegeven. De vertaler roemt niet alleen het baanbrekend karakter van het werk, maar ook de literaire kwaliteiten. Het boek bevat ook een uitgebreide toelichting over het taalgebruik van Machiavelli en vertaalkeuzes. Het is gewoon verrassend om een oorspronkelijke historische tekst te lezen, die zo bekend is en die zo'n grote invloed op het moderne politieke denken heeft gehad.
Il Principe Dit is een vertaling van waarschijnlijk het belangrijkste meesterwerk van de Italiaanse Renaissance: 'Il Principe' van Niccolo Machiavelli (1469-1527). Een ruime inleiding gidst de lezer door de stad Florence, men maakt kennis met de familie De Medici, met de Franse invasie, om naadloos over te schakelen naar het leven van Machiavelli en het ontstaan van 'Il Principe'. Ruimte wordt voorzien voor commentaar op stijl, inhoud en structuur met, vanaf pagina 55, een samenvatting van de inhoud en de politieke visie van de auteur, inclusief een chronologisch overzicht. Met die uitvoerige informatie gewapend wordt het lezen van 'Il Principe' zelf een boeiende reis door de politieke denkwereld van Machiavelli. Een bijzonder actueel, inspirerend 'handboek' voor de huidige wereldleiders.
Machiavelli - Bevlogen Levens Machiavelli was, net als zijn tijdgenoot Leonardo da Vinci, mateloos veelzijdig. Hij was dichter, historicus, toneelschrijver, boer, politicus, militair deskundige en diplomaat. In zijn standpunten en in zijn geschriften komt de variëteit van die soms wel heel tegenstrijdige activiteiten steeds weer terug. Ross King neemt de lezer bij de hand en leidt hem door het fascinerende leven van deze machtsfilosoof. In deze biografie van Niccolo Machiavelli beschrijft King nauwkeurig hoe de Florentijnse politicus zijn opgang kon maken, hoe hij te werk ging, en wat hem zowel groot als meedogenloos en spreekwoordelijk manipulatief maakte.
Last update: 02-06-2019
