Manipuleren doen mensen heel vaak, soms is het ook een goede wijze om het doel te bereiken zonder dat u daarmee schade aanricht voor andere mensen. Maar manipuleren kan ook gebruikt worden om de eigen zin of belangen door te drijven ten koste van anderen en een van de methodes die mensen hierbij gebruiken is die van het slachtoffer of de martelaar. In de oorspronkelijk betekenis is een martelaar of martelares iemand die lijdt of sterft voor zijn of haar geloof, vaak door te worden doodgemarteld. De term wordt ook wel gebruikt voor mensen die zich opofferen voor hun levensvisie of geloof. De status van martelaar is onaantastbaar, over een martelaar mag men niet slecht spreken en een martelaar zal men met respect moeten behandelen. Veel mensen vereren zelfs martelaars waardoor het dus best gevaarlijk kan zijn om iemand martelaar te laten zijn of worden want de martelaar is heilig en onaantastbaar. Wanneer men zichzelf dus de status van slachtoffer of martelaar kan aanmeten, kan men gebruik maken van deze status en zo dus zaken voor elkaar krijgen die men graag wil. Deze pagina gaat over het onderwerp manipuleren en slachtofferrol, vriendelijke groet, Hein Pragt.
Op de inhoud van deze pagina rust copyright © Hein Pragt.
Slachtofferrol manipulatie
Ook slachtoffers krijgen vaak sympathie en medeleven en ook zijn slachtoffers vaak gevrijwaard van elke vorm van kritiek of commentaar, ze zijn een beetje heilig net als de martelaar. Sommige mensen manipuleren vanuit de slachtofferrol en als martelaar hun omgeving, door de ander zich schuldig te laten voelen naar hen toe. Dit kan heel subtiel en schijnbaar zelfs uit liefde en opoffering voortkomen. Wanneer mensen zich zo (schijnbaar) opofferen verwachten ze daar echter vaak ook wel dankbaarheid, respect of waardering voor terug. Kinderen die bijvoorbeeld op deze wijze gemanipuleerd worden hebben dit zelfs soms helemaal niet in de gaten, ze vereren hun schijnbaar zo onbaatzuchtige ouder die hiermee de kinderen aan zich weet te binden. De ouder staat op een onaantastbaar voetstuk en kinderen gaan vaak door het vuur voor deze manipulerende ouder. Vaak duurt het tot middelbare leeftijd voordat men dit patroon doorziet en het kan relativeren en doorbreken.
Vaak komen mensen die zo opgevoed zijn ook weer zelf in vergelijkbare situaties in relaties terecht. Veel van deze mensen zitten vast en opgesloten in een band van emotionele afhankelijkheid en meestal komt men er pas achter als men al behoorlijk in de (emotionele) problemen zit. Maar een ongezonde afhankelijkheid ontstaat niet zomaar, meestal zijn we kwetsbaar door afwijzing in het verleden, een laag zelfbeeld of een te sterke behoefte aan liefde of zelfbevestiging.
Een romantische relatie die verstrikt raakt in emotionele afhankelijkheid ontstaat vaak door een vast patroon. In eerste instantie is er de verliefdheidsfase, deze persoon zal ons geluk en vervulling gaan brengen. Pas na een tijdje begint de manipulatie en controle, de partner moet precies zo zijn en zich gedragen zoals de ander dat wil. De angst dat men niet aan de verwachtingen kan voldoen en schuldgevoelens beheersen dan de relatie. Vaak voelen mensen zich dan al gevangen in een relatie. Hierna volgt meestal een fase waarin de schuld bij de ander komt te liggen en waarbij men alle niet uitgekomen dromen en pijn bij de ander neerlegt. Dit kan weer leiden tot muren rond het hart en vluchtgedrag want men wil niet (opnieuw) gekwetst worden en liefde, intimiteit en wederzijds respect zijn uit de relatie verdwenen. Veel mensen kunnen niet ontsnappen uit zo’n relatie door schuld en angstgevoelens.
Manipulatie is een groot woord met een zeer negatieve klank maar veel mensen gebruiken het als sociale vaardigheid om dingen voor elkaar, of hun zin te krijgen. Manipulatie is een poging mensen of omstandigheden te beheersen door bedrieglijke bedoelingen of beïnvloeding. Er is een enorme variatie aan manipulatie methoden. Deze voorbeelden zijn op zichzelf niet negatief, maar wanneer ze gebruikt worden om de ander te binden of te overheersen zijn ze manipulatief:
- De ander vleien en op een voetstuk plaatsen: “Jij bent de enige die mij kan helpen!”;
- Dingen zeggen als: “Als je echt van me houdt, dan…”;
- Dreigen met gevolgen of nog erger zelfmoord;
- Lijdzaam zwijgen of pruilen en op de vraag: “Wat is er?”, zuchten en zeggen: “O, niks”;
- Iemand onzeker maken door nadruk te leggen op zijn zwakke punten;
- Dreigen de relatie te verbreken;
- Controle houden over de partner en vrijheid beknotten;
- Intimiteit en genegenheid onthouden of afwijzen.
Hoe komt u er uit?
Hoe maakt u zich los van emotionele afhankelijkheid, manipulatie en iemand in de slachtofferrol? De persoon die dit gedrag vertoont zal niet graag veranderen en er dus alles aan doen om de situatie in stand te houden. Om te beginnen moet u eerlijk zijn voor uzelf, geef toe dat u verstrikt bent geraakt in een ongezonde relatie. Daarna kunt u geleidelijk aan veranderingen aanbrengen in de relatie, bezoek de ander wat minder, zet de relatie op een lager pitje en confronteer de partner ermee dat u hulp gaat zoeken voor uzelf en bied aan om samen hulp te vragen. Wees vooral consequent en maak duidelijk dat u zich niet laat manipuleren en blijf uw eigen mening consequent herhalen wanneer de ander met loze beschuldigingen komt en laat u niet verleiden in discussie die als afleidingsmanoeuvre bedoeld zijn, kap dat gewoon af en blijf bij het punt. Loskomen uit ongezonde afhankelijkheid kan erg pijnlijk zijnen er komt vaak veel verdriet en boosheid naar boven, u heeft het gevoel emotioneel misbruikt te zijn. Het is belangrijk om te realiseren dat een gezonde relatie of vriendschap gebaseerd is op wederzijds respect, eerlijkheid en diepe intimiteit en dat er geen plaats is voor onrealistische verwachtingen en ongezonde jaloezie. Wanneer u er samen niet uitkomt, zoek dan professionele hulp.
Wanneer u het idee heeft dat alles tegenzit en dat niemand u begrijpt en dat u niet krijgt wat u verdient, dan is de kans groot dat u zichzelf in een slachtofferrol plaatst. Dit houdt in dat u het ontstaan van negatieve gevoelens en emoties volledig of voor een groot deel bij een ander of bij de omstandigheden neerlegt. De essentie van deze slachtofferrol is dus dat u niet de leiding en verantwoordelijkheid neemt over uw eigen leven, maar dit laat leiden door anderen of omstandigheden. U neemt dus geen of onvoldoende eigen verantwoordelijkheid voor uw leven en wat u overkomt en wat u voelt is het gevolg van omstandigheden en mensen buiten u om. Vaak onderschat men het eigen vermogen en kracht om dit op te lossen en leggen het probleem en de oplossing bij een ander neer. Maar hoe komt het dat mensen zo verschillend reageren op hetzelfde leed, het verschil zit in de wijze hoe men met dit leed omgaat. Het is onze reactie op dit leed en hoe wij er mee omgaan dat bepaalt hoe wij ons voelen. De mens kan zich laten leiden door het leed of het leed gebruiken voor persoonlijke groei en ontwikkeling.
Pas op met de beschuldigende vinger van de slachtofferrol.
Een van de problemen met de beschuldiging dat iemand een slachtofferrol aanneemt is dat hier geen weerwoord voor is, wanneer men ontkent is men slachtoffer van een onterechte beschuldiging dus slachtoffer. Hetzelfde gaat op voor de ontkenningsfase, u zegt “jij zit in de ontkenningsfase” de ander zegt “Ik? Nee hoor!” en u zegt “zie je wel, je ontkent het”. Door de beschuldiging zelf bent u al monddood gemaakt. Hetzelfde gaat dus ook op voor de beschuldiging van de slachtofferrol. Wel even iets om over na te denken.
Mensen die de schuld altijd bij de ander leggen
U kent misschien ook wel iemand die altijd de beste bedoelingen heeft en alles zo goed wil doen, maar waarbij het leven altijd tegenzit en het altijd aan omstandigheden of iemand anders ligt. Kortom, het leven is voor hen niet eerlijk. Wanneer er door hun eigen schuld iets fout gaat dan zoeken ze niet de fout bij zichzelf maar zoeken ze een fout eerst bij een ander. Wanneer iemand een op of aanmerking op hen heeft dan zoeken ze net zo lang tot ze een fout bij de ander kunnen vinden en is hun eerste verdediging: “wie ben jij om mij te veroordelen als je zelf ook enorme fouten maakt”. Door de fouten van de ander zelfs te benadrukken verdedigen ze zichzelf en proberen ze zo de aandacht van hun eigen fouten af te leiden. In plaats van zichzelf te verbeteren steken ze alle energie in het zoeken naar oorzaken en fouten bij anderen. In het ergste geval zitten ze als koning of koningin bovenop hun ellende de wereld in medestanders en tegenstanders te verdelen. Hierbij worden mensen die tegen hen zijn ongenadig afgebrand en zal de andere groep die medeleven en begrip toont gekoesterd worden en vooral gebruikt worden voor het bevestigen van het eigen gelijk.
Dit heeft alles te maken met het hebben van een interne of een externe locus of control. Mensen met een interne locus of control zijn ervan overtuigd dat zij zelf invloed kunnen uitoefenen op hun omgeving en zoeken oorzaken en oplossingen van problemen voornamelijk eerst bij zichzelf. Mensen met een externe locus of control zijn hier tegenovergesteld aan en deze mensen leggen alles buiten zichzelf als slachtoffers, aangeleerde hulpeloosheid enz. De schuld buiten zichzelf leggen is natuurlijk ook gemakkelijk, men hoeft zelf niets te doen, men hoeft niet te veranderen omdat het de schuld van iemand anders is. Wanneer men ruzie heeft is de ander de oorzaak, hun baas, hun partner, de ouders, de regering, het ligt echter nooit aan hen. Hun ellende is altijd de schuld van iemand anders op omstandigheden waar ze geen invloed op hebben.
De basis sociale vaardigheid van deze mensen is dat ze handig en bedreven zijn om de schuld in iemand anders schoenen te schuiven. Door zichzelf als slachtoffer voor te doen hoeven ze geen verantwoordelijkheid te nemen omdat het de schuld van de ander is. Ondanks dat ze slachtoffer zijn zit er vaak ook een koning of koningin in en willen ze dat zaken gaan zoals zij het willen omdat ze door hun ellende en verdriet er recht op hebben. Wat ik bij deze mensen ook regelmatig merk is dat ze vaak zeggen dat anderen bewondering voor ze hebben omdat ze het zo goed doen, ondanks alle tegenslagen die ze te verduren krijgen.
Hoe kunt u omgaan met deze mensen?
Uit persoonlijke ervaring weet ik dat het omgaan met deze mensen erg moeilijk kan zijn. Omdat een beetje commentaar tot een enorme tegenaanval kan leiden waarbij je achter je rug om totaal zwart gemaakt kunt worden, probeer je dit vaak tot een minimum te beperken of op zeer subtiele wijze te brengen. Maar helaas maken zachte heelmeesters vaak stinkende wonden en is het beter om eerlijk en consequent te zijn en u niet te laten meeslepen in zinloze discussie over gelijk en ongelijk en aanval en verdediging. Bereidt u wel terdege voor wanneer u commentaar heeft en laat u niet provoceren of van de wijs brengen en probeer vooral niet in de verdediging te gaan. Vaak proberen deze mensen de discussie af te leiden naar iets wat u fout doet of fout heeft gedaan waardoor het gesprek ineens een totaal andere wending kan nemen. Probeer dan dit af te kappen en weer naar het onderwerp te gaan waar u mee begon. Weer eerlijk, integer en consequent en laat u niet meeslepen in negatief gedrag of in de verdediging drukken. Probeer ook zoveel mogelijk los te laten en afstand te nemen van deze persoon en zijn of haar medestanders. Wanneer u verplicht bent om met deze persoon om te gaan omdat het een collega, partner of ex partner is dan zijn hier nog een paar andere tips.
Een van de methodes die ik las is wel manipuleren maar kan werken in de omgang met mensen in een slachtofferrol. Probeer het natuurlijke gedrag van opbeurende opmerkingen te onderdrukken en probeer aandacht en erkenning te geven aan de problemen en ellende van de klager en zeg bijvoorbeeld “wat ontzettend naar voor je.” Dat levert krediet op, eindelijk iemand die luistert. Het slachtoffer zal er geen genoeg van kunnen krijgen om alle ellende door u te laten bevestigen. Dan is het tijd om het opgebouwde krediet te gebruiken voor een volgende stap. Terwijl u blijft bevestigen dat het rot is voor deze persoon vraagt u wat hij of zij er zelf aan zou kunnen doen om een oplossing te vinden. Dit werkt niet in één keer want de persoon in de slachtofferrol zal allerlei dingen bedenken waar de wereld of in het gedrag van andere mensen moeten veranderen. Verklein dan het stapje en geef aan dat u begrip hebt dat (bijvoorbeeld) die baas heel erg is maar dat dit niet te veranderen is en het fijn zou zijn als er een andere oplossing zou zijn waar we wel invloed op hebben. Omdat dit het slachtoffer zal ontmoedigen is er nog een derde stap nodig en dat is het reclame maken voor de situatie waar de problemen opgelost zouden zijn. “Stel je eens voor dat het zou lukken, wat zou dat fijn zijn voor iedereen.” Het kost wat energie maar het zou kunnen werken als wapen tegen het gejammer en geklaag.
Ook las ik een leuk stukje over de psycholoog Jeffrey Wijnberg die bekend is van de provocatieve therapie. Wanneer een patiënt klaagt over het onrecht dat hem of haar is aangedaan dan pepert hij ze in dat het leven niet eerlijk is en dat het je daarover opwinden echt zinloos is. Volgens Wijnberg kan men slachtoffers het best genezen door ze consequent te antwoorden met: “Nou en?” of “Ja, en?”. Het uitgangspunt is dat men de cliënt niet helpt door mee te praten of mee te gaan in het zelfmedelijden. Door het probleem groter te maken of door te overdrijven, kan de cliënt gaan relativeren en zelf in actie te komen om het probleem aan te pakken.
Boek over de sociale psychologie
Psychologie Dit boek biedt een beknopte en heldere kennismaking met de stand van zaken in de hedendaagse psychologie. In twaalf hoofdstukken worden fundamentele begrippen uit de psychologie behandeld. Bovendien wordt ingegaan op het individu in zijn sociale omgeving, op de ontwikkeling, de persoonlijkheid en op gedragsstoornissen en psychotherapie. In het boek komt een aantal theorieën van vooraanstaande psychologen van vroeger en nu ter sprake. Speciale aandacht wordt geschonken aan de ontwikkeling op het terrein van het genetisch onderzoek. In deze vijfde, herziene druk zijn bovendien twee hoofdstukken toegevoegd over intelligentie en automatische processen. 
Meer menswerk pagina’s
- Verliefd zijn
- Universele basisbehoeften
- Stemmingkerende handelingen
- Psychologische trucjes
- Onverwerkte emoties
- Menswerk
- Manipulatie
- Liefdesverdriet
- Levensfasen
- Intimiteit
- Houden van uzelf
- Honden van Pavlov
- Het menselijk ego
- Gezond egoïsme
- Externaliseren
- Enneagram types
- Emotionele ontrouw
- Emotionele manipulatie
- Emotionele intelligentie
- Eerste indruk
- Defensieve projectie
- Comfortzone
- Attributietheorie
- Altruïsme