Pesten komt nog steeds op veel scholen voor, ook ik ben als kind op de lagere school gepest en ook mijn kinderen werden op school gepest. Ik ben er uiteindelijk zelf een stuk sterker door geworden op latere leeftijd maar als kind zijnde vond ik naar school gaan soms verschrikkelijk. Toch heeft het mijn jeugd wel getekend en heeft het voor de rest van mijn leven zijn sporen achtergelaten. Toen ik de confrontatie kreeg dat mijn eigen kind ook gepest werd riep dat ook bij mij weer redelijk wat oud zeer op. Gelukkig hebben we bij onze kinderen wel ingegrepen maar het succes was wel wisselend. Soms kan een weerbaarheid cursus of het overplaatsen van het kind naar een andere school een oplossing zijn. Op deze pagina beschrijf ik ook een deel van mijn eigen ervaring en hoe ik daar later mee omgegaan ben, dit is helaas geen universeel recept maar ik hoop dat het sommige andere mensen toch handvatten geeft. Buitensluiten is een methode van pesten en het gevoel om buitengesloten te worden plaatst het gepeste kind nog meer in een eenzame positie. Wanneer een kind nog ergens steun heeft in de vorm van een vriendje of vriendin is het nog enigszins dragelijk, wanneer dit er ook niet is en het lijkt alsof er alleen maar pesters en meelopers zijn, kan het gevoel van er helemaal alleen voorstaan het leven tot een hel maken. Dit kan zo ver gaan dat deze kinderen soms oprecht het gevoel hebben dat ze niet meer willen leven. En zelfs in deze extreme gevallen zijn er nog genoeg ouders die helaas denken dat zolang hun kind maar niet gepest wordt het een probleem van een ander is en hun eigen kinderen niet corrigeren of zelfs de schuld bij het gepeste kind leggen. Moet jouw kind mijn kind maar niet zo irriteren heb ik helaas wel eens moeten horen. Deze pagina gaat over pesten en buitensluiten, vriendelijke groet, Hein Pragt.
Op de inhoud van deze pagina rust copyright © Hein Pragt.
Wijze les over pesten
Een onderwijzeres in New York onderwees haar klas over de gevolgen van pesten door hen de volgende opdracht te geven. Ze gaf alle kinderen in de klas een stuk papier en zei hen het te verfomfaaien, het te verkreukelen, er een prop van te maken, het op de grond te gooien en er op te stampen. Kortom er echt een puinhoop van te maken, maar het niet te verscheuren. De kinderen vonden dat wel een leuke opdracht en deden hun best het blad zo veel mogelijk te verkreukelen. Toen kregen ze de opdracht om het papier voorzichtig weer open te vouwen, zodat het niet scheurde en het weer glad te strijken. Ze liet hen zien hoe vol kreukels en vuil het papier was geworden. Toen zei ze de klas dat ze het papier moesten zeggen dat het hen speet dat ze het zo verkreukeld hadden. Maar hoe vaak ze ook zeiden dat het hen speet en hoe ze hun best ook deden om de kreukels weer uit het papier te halen, het lukte hen niet om het blad in de vorige gladde staat terug te krijgen. Ze wees haar leerlingen op alle kreukels die ze achterlieten en dat die kreukels nooit meer zullen verdwijnen, hoe hard ze ook probeerden ze te repareren. Dat is wat er gebeurt als een kind een ander kind pest, je kan zeggen dat het je spijt, je kan proberen het weer goed te maken, maar de littekens zijn er en die blijven. Mensen van 80 kunnen nu nog navertellen hoe ze op de lagere school gepest werden, de kreukels gingen er niet meer uit.
Pesten op school
Er is een subtiele lijn tussen plagen en pesten, Iemand eens van de fiets afduwen, een pen verstoppen of een briefje op de rug plakken kan plagen zijn, maar wanneer het elke dag gebeurd kan het ook pesten zijn. Een verschil is vaak dat bij plagen de kinderen aan elkaar gewaagd zijn, de ene keer doet de een iets, de volgende keer is het de ander. In een dergelijk geval is het een spelletje, elkaar een beetje plagen en uitdagen is een van manieren waarop kinderen met conflicten leren omgaan. Bij pesten gaat het vaak om een iets zwakker kind (lichamelijk of geestelijk) een iets te aardig kind, een kind dat vrij beschermd opgevoed is, een kind dat hoogbegaafd is of een (lichte) autistische stoornis heeft, dat vaak door één of meerdere pestkoppen gepest wordt. Daarnaast zijn er vaak ook de nodige meelopers die uit angst om zelf gepest te worden ook meedoen. Sommige kinderen hebben meer kans om gepest te worden dan andere kinderen. Soms is dat om iets in hun uiterlijk zoals bijvoorbeeld rood haar maar vaak komt het ook door hun gedrag, hun gevoelens en de manier waarop ze zich uiten. Veel kinderen die worden gepest hebben moeite om zichzelf te verdedigen, ze voelen zich machteloos tegenover de pestkoppen. Een kind vroeg ooit eens aan de jongen die hem op de lagere school verschrikkelijk gepest had, waarom hij dat gedaan had. De jongen dacht even na en zei: “ik weet het eigenlijk niet, volgens mij huilde je zo leuk!”.
Het kind dat gepest wordt schaamt zich hier ook nog vaak voor en begrijpt het meestal zelf ook niet. Soms zegt het kind er thuis ook niets over omdat het pestprobleem onoplosbaar lijkt te zijn of omdat het bang is dat het probleem juist groter zal worden. Kinderen kunnen ook bang zijn dat de ouders contact op gaan nemen met de ouders van de pestkop of met school en wanneer de leraar in de klas ter sprake brengt kunnen andere kinderen denken dat er geklikt is. Toch is het wel belangrijk om kinderen duidelijk te leren dat wanneer het gepest wordt het wel belangrijk is om dit toch tegen je ouders te zeggen, hun kun je altijd vertrouwen en over een oplossingen kun je ook samen praten. Wanneer er niets aan gedaan zal worden kan het vele jaren duren en komt er waarschijnlijk geen verbetering en zal het waarschijnlijk richting puberteit et alleen maar erger worden. Soms is een weerbaarheid cursus (lichamelijk en geestelijk) een goed idee, niemand hoeft te weten dat het kind daar heengaat en het kind kan leren hoe het beter om kan gaan met deze pestkoppen. Maar het is ook belangrijk dat de school er iets aan doet, het is dus altijd belangrijk om je niet de laten pesten zonder er iets van tegen de ouders of leraar te zeggen. Pesten gaat helaas bijna nooit vanzelf over!
Ouders en pesten
Ik heb zelf veel geleerd over en door kinderen die gepest worden en hierbij ook een deel al mijn eigen aandeel teruggekregen. Als ouder kun je het kind ook te over beschermd opvoeden en minder weerbaar maken door te het kind niet zelfstandig genoeg te maken. Dit gebeurd uit volle liefde maar is niet altijd het beste voor het kind. Wanneer een kind gepest wordt is dit vaak niet alleen een zaak van het kind alleen maar moeten ouders ook kijken wat hun “aandeel” is in dit probleem en hoe zij dingen anders aan kunnen pakken. De grootste fout die men kan maken is het probleem geheel buiten de deur te leggen. Ook de school kan het probleem niet alleen aan, het is dus niet zo dat de verantwoording alleen naar de school afgewenteld kan worden. De aanpak zal altijd gezamenlijk moeten zijn. Veel ouders denken dat ze het probleem op kunnen lossen door contact op te nemen met de ouders van de pesters, dit kan soms werken maar helaas vangt men vaak bot omdat deze ouders het probleem niet zo ervaren omdat hun kind in hun ogen niets fout doet en veel ouders ook bang zijn dat hun eigen kind aan de andere kant (gepeste kind) terecht zal komen. Kortom veel ouder zijn allang blij dat het niet hun kind is dat gepest wordt. Ook ouders van meelopers vinden het vaak minder erg dat hun kind meeloopt met de pesters dan dat het risico gaat lopen om zelf gepest te gaan worden. In veel gevallen is het dus toch: eigen kind eerst. Soms krijg je als ouder van een gepest kind zelfs te horen dat het de schuld van het kind (of de ouders) is en dat het kind het zelf uitlokt, maar eens normaal moet leren doen of dat het gepeste kind maar in therapie of aan de medicatie moet. Soms kan het voor de ouders net zo’n gevecht tegen de bierkaai worden als voor het gepeste kind en soms kan het gezamenlijk hulp zoeken een goede oplossing zijn.
In sommige gevallen wil een gesprek met ouders wel helpen. Jaren geleden werd ik door een pubermeisje benaderd met de vraag of iets mogelijk was op Internet. Ik vond het een beetje een rare vraag en na doorvragen bleek een jongen twee meisjes al langer lastig te vallen en te chanteren om hun borsten op de webcam te tonen. Ik vroeg het meisje of ze de jongen kenden en of ze zijn naam en woonplaats wisten en dat konden we wel achterhalen waarna ik het telefoonnummer van zijn ouders ook snel gevonden had. Ik belde op en kreeg de vader aan de lijn en vroeg of hij de vader van deze jongen was. Hij bevestigde dit en ik vroeg of hij wist wat zijn zoon op dit moment aan het doen was, hij zei dat zijn zoon boven op zijn kamer aan het studeren was. Ik vertelde hem toen wat zijn zoon op dat moment echt aan het doen was en gaf ook aan dat dit eigenlijk een zaak voor de Politie was maar dat ik het liever aan de ouders overliet. Hij bedankte mij en verontschuldigde zich voor het gedrag van zijn zoon en dat hij onmiddellijk in ging grijpen. Aan zijn boze stem kon ik afleiden dat hij het meende en de meisjes gaven later aan dat de jongen hen nooit meer lastig gevallen heeft.
Dit is een vorm van cyberpesten die door de moderne techniek schijnbaar op afstand en soms zelf redelijk anoniem gebeurt momenteel. Ook de mobile telefoon met ingebouwde camera in combinatie met Internet leent zich zeer goed voor het cyberpesten. Daders voelen zich vaak ook redelijk onaantastbaar omdat het op afstand kan gebeuren en vooral pubers zien soms nog niet de gevolgen van dit soort acties die zeer ingrijpend kunnen zijn voor slachtoffers. Het is ook aan scholen om hier voorlichting over te geven en duidelijk te maken dat het strafbaar is en wat de gevolgen kunnen zijn voor zowel dader als slachtoffer. Voor ouders is het vaak moeilijk om controle te houden over het online gedrag van hun puber, nu bijna elke puber overal via de mobiele telefoon het Internet op kan en vele pubers ook een computer of laptop op de eigen slaapkamer hebben die vrij op het Internet is aangesloten. Controleren is vaak niet mogelijk, er over praten met uw puber wel.
Verschillende rollen bij pesten
Bij het pesten heb ik door de jaren heen allerlei rollen ontdekt, de actieve pester, het kind dat gepest of buitengesloten wordt, maar ook meelopers, bange kinderen en kinderen die manipuleren en sturen. De pester is vaak het kind dat actief deelneemt aan het pesten, die gemene dingen zegt, uitlokt of doet. Vaak geniet de pester van de reactie die het teweeg brengt, stijgt de pester in de rangorde (wat ook behoed dat de pester zelf slachtoffer kan worden) laat het de pester vaak schijnbaar koud wat voor ellende en verdriet hij of zij aanricht of vinden ze het “het verdiende loon” van het gepeste kind. De meeloper is vaak een kind dat bang is om zelf gepest te worden of een kind dat graag hoger in de rangorde wil staan en populair wil zijn, die meedoet met de pester. De meeloper zal vaak niet uit eigen initiatief gaan pesten maar mee gaan doen met de pester. Soms is het zelfs zo dat de meeloper aardig doet tegen het gepeste kind tot de pester er weer bij is en dan slaat de rol compleet om. Dit is vaak een hele teleurstelling voor het gepeste kind dat er meestal niet meer van begrijpt Soms is het zelf een kind dat zich voordoet als een vriend of vriendin maar wanneer de pester toeslaat uit angst om zelf gepest of buitengesloten te worden, zich ook tegen het gepeste kind keert. Ik heb vaker moeten horen, “hij / zij was toch mijn vriendin, waarom doet ze / hij dat dat nou?”. Kinderen die gepest of buitengesloten worden zoek telkens weer een houvast in een vriendje of vriendinnetje en het is soms triest om te zien hoe ze telkens weer teleurgesteld worden.
Naast de actieve pesters heb je ook nog kinderen die manipuleren, roddelen, leugens doorvertellen en kinderen tegen elkaar opzetten waarbij ze zelf altijd buiten schot blijven of de rol van goede bemiddelaar kunnen spelen of hun positie binnen de groep veiligstellen. Voor die positie in de groep en het kapen van vriendjes en vriendinnetjes doen sommige kinderen zeer gemene en doortrapte dingen ten koste van een ander kind waarbij ze zelf vaak proberen de onschuld zelf te lijken. Ze weten al heel jong dat een gemeenschappelijke vijand mensen aan elkaar kan binden en gebruiken dit ook al op vaak zeer jonge leeftijd. Ook de meelopers krijgen ze vaak vrij eenvoudig mee. Het schijnbaar totale missen van empathische gevoelens verbaast mij telkens weer, maar ik heb wel gezien dat veel van deze kinderen uiteindelijk niet erg hoog stijgen op de sociale ladder. Blijkbaar werkt dit nog redelijk goed in de kindertijd maar is het geen goede sociale vaardigheid om veel verder te komen in het leven.
Dan is er vaak nog de groep kwetsbare kinderen die net nog niet gepest worden maar die ook alles voorkomen om op te vallen voor de pesters. Wanneer een gepest kind buitengesloten wordt, bijvoorbeeld bij een schoolreisje durft niemand naast het gepeste kind te gaan zitten uit angst om zelf ook gepest te worden. Door deze angst sluiten ze ook onbewust het gepeste kind buiten en het gepeste kind kan door het buitengesloten voelen zich nog eenzamer en alleen gaan voelen. Vaak willen deze kinderen buiten zicht van de populaire kinderen en de pesters nog wel empathie tonen voor het gepeste kind maar dit is weer voorbij als de groep weer op gaat spelen. In sociaal opzicht is mijn ervaring dat pesten een complexe aangelegenheid is met veel vaak complexe rollen. Het is ook voor een buitenstaander vaak moeilijk te zien hoe deze rollen zich verhouden.
Hoe voorkom ik dat mijn kind gepest wordt
Leer je kind voor zichzelf en anderen op te komen, kinderen moet al op jonge leeftijd nee durven zeggen, in het gezin kan uw kind oefenen. Leer uw kind om hulp te vragen, aan u, maar ook aan de leerkracht en andere die ze vertrouwen. Laat thuis merken dat u de vraag serieus neemt, dat betekent niet dat u de problemen moet oplossen, wel dat u steun verleent bij het vinden van een oplossing.
Geef kinderen de aandacht die ze nodig hebben, laat weten dat u het belangrijk vindt om te weten wat ze doen en waar ze zijn, zonder ze voortdurend te controleren. Probeer conflicten op te lossen door erover te praten, kinderen leren het meest van voorbeelden.
Laat kinderen kennismaken met veel verschillende mensen en gewoontes, als uzelf waardering en respect heeft voor mensen die anders zijn leren uw kinderen dat ook. Bemoei u zo min mogelijk met de keuze van vrienden of vriendinnen, laat uw kinderen zelf beslissen wie ze uitnodigen.
Wat kan ik doen als mijn kind gepest wordt?
Neem serieus wat uw kind zegt, probeer uw mening voor uzelf te houden en voorkom uitspraken als: “Het zijn ook rotmeiden”, of “Je moet beter voor jezelf opkomen”. Vraag door en luister: “Waar is het gebeurd”, “wat deed jij toen”, “wat zou je willen”, “hoe voelde je”, “wat deden de anderen” etc.
Geef vertrouwen. Onderneem enkel en alleen in overleg met uw kind actie, de ouders van de pester opzoeken is een mogelijkheid. In de praktijk blijkt dit echter niet altijd effectief te zijn, meestal kiezen de ouders de kant van hun kind of zeggen: “uw kind moet meer voor zichzelf opkomen”.
Ga met de leerkracht en/of vertrouwenspersoon van de school praten en vraag wat de school kan doen, geef de school niet de schuld. Bespreek de verantwoordelijkheden van de school en ga samen op zoek naar een oplossing voor het pestprobleem.
Wat kan ik doen tegen digitaal pesten?
Zorg dat u weet waarover u het heeft, het internet is voor u misschien onbekend terrein. Ga zelf chatten, appen, surfen en zoeken, downloaden en mp3tjes delen, u leert zien welke risico’s er voor uw kind zijn, maar ook hoe leuk het internetten voor kinderen is.
Begeleid uw kind, leer uw kinderen om te gaan met de favorieten-lijst. Zo komt u ook op een natuurlijke manier te weten welke ontdekkingen uw kind heeft gedaan. Leer uw kind ook om nooit zelfstandig spelletjes en programma’s te downloaden.
Praat over internet, vertel uw eigen ervaringen en vraag uw kinderen wat zij allemaal doen en meemaken en hoe ze dat vinden. Als u de internetwereld kent en hier belangstelling voor toont, zal uw kind eerder naar u toekomen als dat nodig is, bouw wederzijds vertrouwen op.
Zet de computer voor kinderen onder de 13 jaar op een zichtbare plaats, zo heeft u meer zicht op het internetgedrag van uw kind en bent u in de buurt om te helpen als er iets vervelends gebeurt.
Maak afspraken met uw kinderen over wat ze wel en niet mogen op de computer en hang deze eventueel op naast de computer.
Installeer een goede virus-scanner en firewall en ververs de bijbehorende virus-database minstens een maal per week.
Wees erbij als uw kind lid wordt van een site, om spelletjes en andere leuke dingen te doen op een site, moet u zich soms registreren. Als u er zelf bij bent kunt u zien welke gegevens waar naartoe gaan.
Zorg dat uw kind nooit persoonlijke informatie op internet geeft, leer uw kind om altijd een schuilnaam te gebruiken, dat is heel gebruikelijk op internet.
Leg uw kind ook uit om geen namen, telefoonnummers of adres ergens achter te laten, zelfs niet op een eigen homepage. Denk bijvoorbeeld aan de naam van de school, van vriendjes en vriendinnetjes of broers en zussen.