Onze hersenen zijn een wonderbaar mooi en complex orgaan dat in staat is om een enorm aantal zintuigelijk waarnemingen te verwerken en om te zetten in acties en emoties. Deze vaardigheid hebben we niet met onze geboorte meegekregen, hoewel de begin opbouw van onze hersenen wel het uitgangspunt is voor ons karakter. Gaandeweg ons leven bouwen we een enorme bibliotheek op van waarnemingen en ervaringen en reacties daarop die voornamelijk bepaald worden door aanleg (wat we van onze ouders aan genen hebben meegekregen), omgeving (de omgeving waarin je opgroeit) en ervaringen (dingen die je meemaakt). Wanneer bepaalde dingen zich herhalen ontstaat er een soort van ingesleten patroon, net als een zandpad dat uitslijt en steeds duidelijker is. Deze ingesleten patronen zijn eigenlijk bedoeld om u te beschermen in de rest van uw leven, maar niet al deze ingesleten patronen zijn correct of goed voor uzelf en uw omgeving. Onze hersenen weten niet van nature wat goed en slecht is, dit is een aangeleerd proces. Bij deze lange ontwikkeling van baby naar volwassene kunnen er foute patronen inslijten. Patronen die niet goed zijn voor uzelf of uw omgeving (en dus indirect niet goed voor uzelf). Sommige ingesleten patronen zijn denkfouten die u het leven aardig zuur kunnen maken en die de oorzaak kunnen zijn van allerlei psychische problemen. Ik heb zelf veel geleerd over mijn eigen denkfouten tijdens cognitieve therapie en omdenken, en ik heb er mijn voordeel mee gedaan. Toch zijn sommige diep ingesleten patronen niet altijd zo makkelijk af te leren. Wat ik absoluut niet wil is de indruk wekken dat een depressie eenvoudig te behandelen is of de indruk wekken (wat sommige mensen wel doen) dat het de eigen schuld is. Mensen die depressief zijn kunnen niet zomaar even anders gaan denken, het is niet hun eigen schuld, ik kan dat niet genoeg duidelijk maken. Ook al mag het eenvoudig overkomen, ik weet hoe moeilijk het is om iemand met een negatief zelfbeeld duidelijk te maken dat dit een denkfout is. In haar visie staan haar ogen te dicht op elkaar, zijn haar borsten te klein, de vorm niet goed en zijn haar benen te kort. Het is vaak extreem moeilijk dit idee uit iemands hoofd te praten. En zelfs dan is één negatieve opmerking genoeg om alles terug te draaien. Iets zoals een negatief zelfbeeld is niet iets om te onderschatten. Ik ben geen psycholoog maar schrijf vanuit mijn eigen ervaringen. Deze pagina gaat over deze denkfouten, met vriendelijke groet, Hein Pragt
Op de inhoud van deze pagina rust copyright © Hein Pragt.
Denkfouten en therapie
Wanneer denkfouten tot psychische problemen leiden of uw leven op een negatieve wijze beïnvloeden, dan kan psychotherapie een oplossing zijn. Ik heb zelf, na een gelukkig korte depressie, cognitieve therapie gevolgd maar tegenwoordig hoor ik meer de term schematherapie. Ik heb zelf goede ervaringen met cognitieve therapie, die er vanuit gaat dat je inzicht krijgt in de, vaak onbewuste, foute denkpatronen, die vaak een foute denkwijze (handelen en emoties) tot gevolg hebben. Hierdoor kan het voorkomen dat niet een bepaalde gebeurtenis bepaald gedrag of een emotie veroorzaakt, maar dat we dingen zien en ervaren door een gekleurde bril van ingesleten patronen. Door deze foute gedachten om te buigen en te leren gebeurtenissen anders te zien komt er een andere kijk op de eigen gevoelens en waarnemingen, en kunnen negatieve gevoelens verdwijnen en ons gedrag veranderen. Voorbeelden hiervan zijn, geen nee kunnen zeggen, een negatief zelfbeeld hebben of angststoornissen. Tegenwoordig hoor ik vaker de term schematherapie vallen bij de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen en depressies. Blijkbaar combineert deze therapie de theorie en technieken van bestaande therapieën waaronder cognitieve gedragstherapie.
In mijn eigen geval had ik bijvoorbeeld niet echt goed leren opkomen voor mijzelf, wilde ik het altijd voor iedereen goed doen en voelde ik mijzelf vaak tekort gedaan omdat ik het gevoel had dat ik amper iets terug kreeg. Mijn verkeerde patroon was ontwijken en vluchten uit probleemsituaties en me vaak in de steek gelaten voelen. Ook doorzag ik de slechte bedoelingen van sommige mensen niet goed en was ik te goed van vertrouwen. Er was mij ook wel het nodige aangedaan maar ik begreep niet dat ik daar zelf aan had meegewerkt. Dat ik mensen ook toeliet om mij zo te behandelen en dat ik het zelfs heel erg uit de hand had laten lopen. Ik leerde vooral dat ik vaker nee moest zeggen en dat ik dingen niet moest accepteren en dat ik dit duidelijker kenbaar moest maken. Ik leerde het gedrag van anderen beter begrijpen maar vooral mijn eigen denkpatronen en gedrag. Mijn persoonlijkheid was wat het was maar door zelf anders te reageren kon ik ook anders met bepaalde situaties omgaan en het een andere wending geven. Toen later hier nog omdenken bijkwam leerde ik steeds meer over mijn eigen ingesleten patronen en hoe dit mijn interactie met andere mensen bepaalde. Deze inzichten hebben me zeker gelukkiger gemaakt en het leven voor makkelijker, toch is de basis van mijn karakter niet echt veranderd.
Dit zelfinzicht is een doorlopen proces, het is niet even met een paar maanden therapie genezen, er zijn zoveel verschillende ingesleten patronen, zoveel verschillende situaties en verschillende interacties met andere mensen, dat het eigenlijk een levenslange leerschool is. Maar wanneer men telkens weer een klein beetje verbetering en positief resultaat ziet, is dat een aansporing om telkens weer door te gaan. Het hoeft dus geen levenslange therapie te zijn, therapie kan heel nuttig zijn om u weer op het goed spoor te zetten. Medicatie ben ik zelf niet zo’n fan van, maar soms is een onderhoudsdosis nodig om de scherpe kantjes er een beetje af te halen, dit is niet iets om u voor te schamen. Er is een geweldig aanbod van zelfhulpboeken en bijvoorbeeld mindfulness cursussen, maar ook yoga en meditatie kunnen heel heilzaam werken. Als mens bent u nooit helemaal af of perfect, probeer ook niet perfect te worden want ook dat is een fout denkpatroon. Leren hoe het proces van foute denkpatronen werkt is waarschijnlijk het beste inzicht dat therapie te bieden heeft, daarna kunt u met deze nieuwe gereedschappen zelf aan het werk.
Denkfouten en omdenken
In 2014 ontdekte ik de boeken van Berthold Gunster die mij aanbevolen werden door een bevriend psychotherapeut. Het eerste boek met de titel “Ik ben oke, jij bent een sukkel” was voor mij weer een bron van inspiratie en het legde precies de vinger op de zere plek. In mijn geval ging het om een collega die een totaal tegengesteld karakter had dan ik en dat botste zo erg dat we beiden bij onze leidinggevende aan weerszijde van de tafel zaten met de boodschap “of hij uit het project, of ik”. Maar aangezien we beiden vrij onmisbaar waren voor het project, werd er een extra teamlid toegevoegd die de taak had om tussen ons in te zitten en zo de spanning er uit te halen. Dit werkte maar de spanning tussen mij en mijn collega bleven. Tot ik “Ik ben oke, jij bent een sukkel” las en ineens begreep dat mijn aanpak niet altijd werkte en omgekeerd de aanpak van mijn collega ook niet. Maar vaak werkte zijn “redelijk doortastende en soms zelfs botte” wijze van werken prima als mijn wijze van “oplossen met technische kennis en redelijkheid” niet werkte. Ik begon te begrijpen dat wanneer ik tegen een “botte afwijzing” aanliep, ik mijn collega moest vragen om mij te helpen, waarna hij het wel even regelde. Omgekeerd begon hij mij in te zetten wanneer iemand hem met allerlei technische argumenten tegenwerkte. We begonnen beiden in te zien dat onze verschillen juist onze kracht was en dat in sommige gevallen zijn aanpak veel beter was en in andere gevallen mijn aanpak. Uiteindelijk zijn we zelfs een prima team geworden.
De conflicten die ik met mijn collega had was mijn denkfout dat ik vond dat mijn aanpak de beste was en dat hij gewoon een hele arrogante lul was. Mijn grootste denkfout was dat ik verwachtte dat hij net als ik zou denken en zou reageren en toen hij dit niet deed ontstond er bij mij verzet. Dit verzet escaleerde wederzijds alleen maar waardoor de situatie steeds meer uit de hand liep. Pas toen ik inzicht kreeg in mijn foute denkproces, was ik in staat om hier goed mee om te gaan en er zelfs mijn voordeel mee te doen. De methode die Berthold Gunster toepast is noemt hij “omdenken” en in grote lijnen komt omdenken er op neer dat u leert om problemen om te zetten in mogelijkheden. Hij beschrijft ook de term vastdenken wanneer uw oplossing het probleem niet oplost maar erger maakt, dit is vergelijkbaar met wanneer u met uw auto vastzit en u merkt dat meer gas geven de wielen alleen maar meer ingraaft en u toch denkt dat u met nog meer gas geven het probleem kunt oplossen.
Het omdenken is niet alleen in het werk handig maar kan men ook toepassen op het hele leven, of het nu om buren, ouders, familie, kinderen, vrienden, kortom om alle mensen om u heel gaat, maar ook op de wijze waarop u tegen alles (vooral problemen) in het leven aankijkt, omdenken is bijna overal toepasbaar. Door omdenken kunt u het leven een stuk aangenamer en eenvoudiger maken, waarbij u de wereld om u heen niet veranderd, maar zelf de vaardigheid van het omdenken gebruikt om zelf anders met dingen om te gaan. Natuurlijk is de techniek van omdenken niet compleet nieuw, veel van de dingen die ik las kende ik al vanuit “denken over denken” (lateraal denken) en vanuit de provocatieve therapie, in zijn boeken weet Berthold Gunster het wel heel praktisch toepasbaar te maken. Omdenken doet u in twee stappen, de eerste stap is van het probleem een feit te maken (deconstructie) en daarna in stap twee van het feit naar een mogelijkheid werken (constructie). Dit heeft alles te maken met leren accepteren dat het is wat het is, leren om geen energie te steken in dingen die u toch niet kunt veranderen, uw blik te verleggen naar wat er wel goed gaat, het tegenovergestelde van uw eerste oplossing eens te onderzoeken. Wat ook belangrijk is om te leren is dat “Ja maar” eigenlijk ook een vorm van “nee” is.
Een andere methode die hij beschrijft is het spiegelen. Spiegelen is hetzelfde gedrag aannemen als de ander, bijvoorbeeld door zijn of haar houding, volume en spreeksnelheid over te nemen. Dit spiegelen moet wel gebaseerd zijn op de behoefte aan werkelijk contact, u moet het niet doen om de ander te veranderen, of een steek onder water uit te delen. U doet het juist om het “willen veranderen” van de ander los te laten, u accepteert de persoon helemaal zoals hij of zij is waardoor u een goede kans heeft om vastgelopen patronen te doorbreken. Zeurt de ander dan gaat u lekker mee zeuren, klaagt de ander, klaag dan lekker mee, is de ander kort van stof, wees dan ook kort en bondig. Nog een stapje verder is het “omspiegelen” en hierbij gaat u nog een stapje verder dan het spiegelen, u spiegelt in het kwadraat. Het grappige is dat u met dit omdenken en spiegelen in de eerste plaats uw eigen gedrag aanpast om juist de ander tegemoet te komen en zo een situatie die vastzit los kunt trekken.
Eenvoudig voorbeeld
Dit voorbeeld gebruik ik zelf ook nog wel eens om mijzelf even weer op de plaats te zetten