Volgens de cijfers van het CBS uit 2006 is ongeveer 19% van de inwoners van Nederland van allochtone herkomst. Iets meer dan de helft hiervan bestaat uit niet Westerse allochtonen uit Turkije, Marokko, Suriname en de Nederlandse Antillen. Naast deze bevolkingsgroepen zijn er in Nederland nog iets meer dan een half miljoen inwoners uit andere niet Westerse landen en voor een deel gaat het hier om vluchtelingen en asielzoekers. Maar ook wonen hier mensen uit heel Europa en natuurlijk de Chinezen en mensen uit andere oriëntaalse landen. We hebben het wel soms over de Nederlandse cultuur, maar ook onze zogenaamde eigen cultuur is een historisch samenraapsel van allerlei culturen doordat we overheerst zijn door veel verschillende landen en zelf ook de vreemde culturen binnen haalden omdat we een zeevarend volk waren. Onze zogenaamde Nederlandse cultuur bestaat uit veel aspecten van vele andere culturen, een proces dat dus al eeuwen aan de gang is maar tegenwoordig in een soort van stroomversnelling is gekomen. Deze pagina gaat over de multiculturele samenleving. Vriendelijke groet, Hein Pragt.
Op de inhoud van deze pagina rust copyright © Hein Pragt.
Leven in een multiculturele samenleving
De komst van grote groepen nieuwe Nederlanders betekent een verrijking van de Nederlandse samenleving maar veroorzaakt ook problemen. Veel allochtonen voelen zich niet welkom en geaccepteerd in de Nederlandse samenleving, terwijl bij autochtonen veel onvrede bestaat over de verpaupering van hun buurt en overlast door groepen allochtone jongeren, en angst voor criminaliteit en de (fundamentalistische) islam. Zeker in economisch slechte tijden zijn er altijd weer mensen die gebruik maken van de onvrede in het algemeen om een bevolkingsgroep te schuld te geven. Wanneer ik weer een tegenstander van hoofddoekjes hoor vertel ik meestal dat mijn tante een non was en dat ze met haar hoofddoek juist respect kreeg. Volgens mij kan er uit deze enorme smeltkroes van culturen iets heel moois ontstaan, eten, muziek, kunst en culturen die elkaar vinden, versmelten en nieuwe dingen die ontstaan. Onze samenleving is ook zoveel rijker geworden, wanneer we kijken wat we in Nederland nu in winkels kunnen vinden, dat hadden we 30 jaar geleden niet kunnen voorspellen. Natuurlijk zijn er problemen, de nieuwe multiculturele samenleving ontstaat niet zonder slag of stoot, dit zal zeker enkele generaties duren.
Tot die tijd moeten we ons gewoon inzetten om de problemen op te lossen, niet door mensen tegenover elkaar te zetten maar door het kweken van kennis over elkaar. Niet alleen de allochtonen maar ook de oorspronkelijk Nederlanders moeten van elkaar leren en elkaar leren begrijpen en respecteren. En dat er een jonge generatie is die tussen twee culturen valt, dat is een probleem wat we gezamenlijk moeten oplossen en dat betekent ook samenwerken en samen denken over oorzaken en oplossingen. In mijn werk heb ik de laatste jaren met veel allochtone collega’s samengewerkt en ik heb altijd genoten van alle culturele verschillen. Wanneer je elkaar met respect behandeld kun je zelfs grapjes over elkaars cultuur maken en samen van de verschillen en overeenkomsten genieten. En er zijn meer overeenkomsten dan men op het eerste gezicht vaak ziet. Het is de kunst om te zoeken hoe deze verschillen elkaar kunnen aanvullen in plaats van tegenover elkaar te staan.
Ik denk dat alle Nederlanders, jong en oud, allochtonen en autochtonen iets meer fatsoen, respect en normen en waarden moeten gaan leren, want ook wij Nederlander zijn af en toe onbeschofte egocentrische horken aan het worden en slecht gedrag roept hetzelfde gedrag bij anderen op. We kunnen eens beginnen om de straffen op bijvoorbeeld agressie tegen personeel van openbaar vervoer, hulpverleners en politie, net als in Amerika met meer dan duizend euro boete te voorzien en dat ook heel duidelijk te maken met borden en spotjes. Of een extreem hoge boete op het vervuilen van de straat zoals in Zwitserland en Amerika, zal tot gevolg hebben dat we weer een schone stad krijgen. Dit zijn simpele maatregelen die voor ALLE Nederlanders zouden moeten gelden, bestraf slecht gedrag met extreme boetes, dat is een bewezen techniek.
Ik geniet, ondanks dat ik ook wel eens de minder leuke kant ervaar, meestal heel veel van onze multiculturele samenleving en ik geniet van de kennis die ik op kan doen van de grote culturele smeltkroes en ik geniet van alle het exotische eten. Lang leve de multiculturele samenleving.
Multiculturele relaties
Nederland is steeds meer een smeltkroes van meerdere culturen waarvan er ook al een deel tweede en derde generatie is. Het kan u zomaar gebeuren dat u verliefd wordt op iemand met een andere afkomst dan uzelf. Relaties tussen allochtonen en autochtonen komen ook steeds meer voor. Vroeger leerde ik de uitspraak: “twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen.” en deze uitspraak geeft goed aan hoe men vroeger tegen gemengde relaties aankeek. Ik las ergens dat circa de helft van alle multiculturele huwelijken in een scheiding eindigen, terwijl het scheidingspercentage bij autochtone huwelijken ongeveer een derde is.
Een verklaring kan zijn dat een gemengde relatie, naast de “normale” relatie uitdagingen ook nog uitdagingen kent die voortkomen uit de cultuurverschillen. Hoewel culturen niet hoeven te botsen zullen er zeker verschillen zijn en zal het nodig zijn voor partners om zich een beetje aan te passen aan de gewoonten en gebruiken of de religie van de andere partner. Hierbij kan ook nog een aanvullend probleem ontstaan doordat in veel andere culturen te rol van de familie veel anders is dan die in de Nederlandse samenleving. Wanneer u kinderen krijgt dan kunt u voor de vraag komen te staan welke cultuurelementen u doorgeef aan uw kinderen hoe u uw kinderen wilt opvoeden? Het is wel belangrijk om dit soort zaken al te bespreken wanneer de relatie serieus begint te worden.
Verschillen kunnen zitten in de kleinste dingen zoals eetgewoonten, de rol van mannen en vrouwen, verantwoordelijkheden, omgaan met geld en het omgaan met familie en ouders. Uw partner kan daar vanuit zijn of haar eigen cultuur en voorkeuren een andere mening over hebben. Naast de eigen cultuurverschillen binnen uw eigen gezin spelen er natuurlijk ook nog de verschillen tussen de cultuur van uw ouders en uw familie en die van de ouders en familie van uw partner. U kunt wel kiezen voor een bepaalde opvoeding maar dit kan bij de twee paar grootouders weer op onbegrip stuiten.
Daarnaast kunt u binnen een multiculturele relatie te maken krijgen met twee verschillende religies. Dit kan ook een probleem zijn omdat u te maken kunt krijgen met de meningen van twee verschillende geloofsgemeenschappen. Sommige religies sluiten wel goed op elkaar aan maar er zijn ook combinaties die sterk kunnen botsen. Het is het belangrijk om elkaars geloof te respecteren en u daarin te verdiepen en in uiterste gevallen kunt u zelfs overwegen om u tot het geloof van uw partner te bekeren. Ook is het belangrijk om goede afspraken te maken over eventuele kinderen en met welk geloof deze opgevoed worden. Wanneer u en uw partner een verschillende moedertaal spreken, kunt u ervoor kiezen om uw kinderen tweetalig op te voeden. Op deze wijze zal het kind goed in staat zijn om te communiceren met de familie van beide kanten.
Het is ook goed mogelijk dat u verliefd kunt worden op iemand uit een andere cultuur omdat deze cultuur u zo aanspreekt, dan zult u ook eerder bereidt zijn om uzelf aan te passen aan de andere cultuur. Daarnaast kan het zo zijn dat u aangetrokken bent door de lichamelijke kenmerken van een andere cultuur. Sommige mensen vallen bijvoorbeeld op een Aziatisch uiterlijk terwijl sommige Aziatische mensen juist op een westers uiterlijk vallen. Liefde is in staat om alle culturen bij elkaar brengen maar het kan een extra uitdaging opleveren. Denkt u maar aan de volgende Latijnse uitspraak: “Amor vincit omnia” (Liefde overwint alles).
Een stukje historie van de multiculturele samenleving
Historisch gezien zijn er door de eeuwen altijd al buitenlanders geweest die naar Nederland trokken, vaak vanwege godsdienstige of politieke redenen. Door de vele oorlogen, hongersnoden en de vaak onduidelijk grenzen kwam binnen Europa verhuizingen naar andere landen regelmatig voor. Veel mensen kozen toen ook al voor Nederland omdat wij historisch bekend stonden om een tolerante houding die ook wel uit eigenbelang voortkwam. Nederland was ook een handelsvolk dat wist dat men andere bevolkingsgroepen goed kon gebruiken.
Een goed voorbeeld is de komst van de joden in de geldhandel want bij hen kon men geld lenen. In 1585 viel de Antwerpen in handen van de hertog van Parma waardoor veel mensen van Antwerpen naar Amsterdam vluchtten waarbij ze veel handelsrelaties meenamen. Ook vluchtten er veel hugenoten uit Frankrijk naar de Nederlanden waarbij het voordeel voor Nederland de zijde, fluweelweverijen en hoedenmakerijen waren. De 17e en 18e eeuw kwamen er veel joden uit Portugal en uit Midden en Oost Europa naar Nederland en in de 19e eeuw komen ook nog veel Duisters naar Nederland. Begin 20e eeuw kwamen er alleen migranten naar de Limburgse mijnen.
De migratie naar Nederland na de tweede wereldoorlog werd voor een belangrijk deel een oorzaak door ons koloniaal verleden. Toen Indonesië onafhankelijk werd kwamen er Indische Nederlanders en Molukkers naar Nederland en vlak voor de onafhankelijkheid van Suriname kwamen veel Surinamers naar Nederland. Ook de Nederlandse Antillen en Aruba zijn Nederlandse koloniën geweest, veel Antillianen komen naar Nederland om te studeren of te werken waarna ze hier ook bleven wonen op zoek naar en een beter leven.
In de jaren ’60 en ’70 kwamen er veel arbeidsmigranten (gastarbeiders) naar Nederland, deze kwamen vooral uit Marokko en Turkije. Nederland werd steeds welvarender en in Nederland waren niet genoeg mensen om al het werk te doen. Vooral voor laaggeschoold werk waren arbeiders nodig en die werden gezocht in de landen rondom de Middellandse zee waar toen veel werkloosheid was. Velen keerden niet terug naar hun eigen land, ze waren gewend geraakt aan het leven hier en in hun geboorteland was weinig welvaart en werk. Deze gastarbeiders haalden ook hun vrouw en kinderen naar Nederland in het kader van gezinshereniging was dit ook mogelijk.
Na de olie crisis en de daarop volgende economische crisis nam de migratie af, nu komen er bijna alleen nog maar vluchtelingen en asielzoekers naar Nederland. Deze kunnen hier toegelaten worden op grond van godsdienstige of politieke redenen, op grond van ras, of een bepaalde sociale groep, of vluchten voor oorlogsgevaar. Zo kwamen er bijvoorbeeld in de jaren ’90 veel vluchtelingen uit Joegoslavië naar Nederland en nu veel mensen uit verschillende (voormalige) oorlogsgebieden maar ook economische vluchtelingen die hier een beter bestaan zoeken.
Halal voedsel
Soms is er weer eens ophef omdat men in openbare gelegenheden of openbare evenementen rekening wil houden met de moslims medelanders die speciale voedseleisen kennen. Vaak is dan het argument dat “wij” rekening moeten houden met “hun” en voor veel oorspronkelijk Nederlanders is dit tegen het zere been. Zo was ik zelf getuige van een open dag van een peuterspeelzaal waarbij aangegeven werd dat er rekening gehouden werd met een aantal ouders door halal hapjes te serveren. Er waren een paar mensen die hier moeilijk over deden en vonden dat “we” ons weer moesten aanpasten aan de buitenlanders. Vaak ontstaat dit soort oordelen uit onwetendheid, men denkt bij halal alleen aan de term ritueel slachten en dat staat helaas in een slecht daglicht.
Maar halal is een kwaliteitsnorm die hoger is dan de meeste van onze kwaliteitsnormen. Het gaat over de hele keten van bereiding van voedsel met hoge hygiëne normen en ook om hoge kwaliteit en dieren die een goed leven hebben gehad. Ik ben zelf vegetariër maar wanneer ik onze zogenaamde beschaafde slachtmethodes en vleesverwerking methodes zie dan denk ik dat de rituele slachtmethode in sommige opzichten minder erg is voor het dier dan onze moderne slachtmethodes. Eigenlijk is het dus zo dat mensen die tegen halal hapjes zijn zeggen dat ze liever hapjes van een mindere kwaliteit hebben die daarnaast ook nog vanuit een hoop dierenleed geproduceerd zijn. Om dit een beetje duidelijker te maken zal ik proberen wat informatie die ik over halal voedsel gevonden heb te delen.
Halal voedsel is dat voedsel wat Allah en de Profeet Mohammed hebben toegestaan om als voeding te consumeren. De Islam is ontstaan in veelal erg warme landen waar voedsel snel kan bederven. De Islam schrijft voor dat enkel halal (wettige of reine) voeding mag worden gegeten. Onder wettige of reine voeding wordt verstaan: plantaardige producten (honing, groenten, fruit, peulvruchten, noten en granen), zuivelproducten (kaas en melk etc.) en vlees (koeien, schapen, geiten, kippen etc.) maar alleen als de dieren in goed welzijn geleefd hebben en volgens islamitische methode geslacht zijn. Haram is datgene eten wat God en de Profeet Mohammed verboden hebben, zoals: varkensvlees, bloed, vleesetende dieren (carnivoren), lichamen van dode dieren, alcohol en vlees dat niet halal geslacht is.
Volgens de islamitische zienswijze is alles wat halal is goed voor mens, dier, milieu en maatschappij en het tegenovergestelde geldt uiteraard voor alles wat haram is. De kwalificatie “halal” is dus niet beperkt tot voeding of vlees en heeft niet primair te maken met hygiëne, hoewel dit wel één van de voorwaarden is van halal. Halal is dus ook een voedingsleer met duidelijke voorschriften en richtlijnen waaraan moslims zich dienen te houden. Deze normen zijn in de meeste gevallen hoger dan de meeste westerse normen en wanneer men dus tegen halal voedsel is dan wil men eigenlijk mindere kwaliteit. Het enige argument wat men dan nog tegen halal vlees kan hebben is de slachtmethode.
Maar is de islamitische methode voor slachten dan zo erg? Het slachten moet op een speciale manier gebeuren. Ten eerste moet de slager een moslim zijn en zich bekwaamd hebben in het slagersvak. De slachtplaats moet schoon zijn en het slachtdier moet comfort hebben, dus het mag geen messen zien of andere geslachte dieren. Het dier moet met de kop in de richting van Mekka gezet worden en tijdens het slachten spreekt de slager in het Arabisch de volgende betekenis van woorden uit: in naam van Allah (God), Allah is Groot. Hierna zal in één haal de halsslagader en de luchtpijp en de zenuwbanen van het dier doorgesneden worden waardoor het dier onmiddellijk het bewustzijn verliest en direct dood is. Er moet zo min mogelijk dierenleed zijn. Vervolgens moet al het bloed uit het dier er uit wat gebeurd door het hart dat uit reflex nog even werkt ondanks dat het dier al hersendood is. Pas nadat al het bloed eruit is, kan het vlees verder verwerkt worden want bloed is namelijk onrein.
In de onze vleesverwerkend industrie hebben dieren een kort en heel slecht leven, ze worden onder veel stress geslacht waarbij ze dan wel (zogenaamd) verdoofd worden. Koeien schieten we een pen door de kop en kippen en varkens elektrocuteren we waarbij kippen levend op de kop aan een lopende band hangen en getuige zijn van de dood van alle kippen voor hen. Wanneer de kip wat tegenspartelt gaat het onverdoofd de snijmachines in. De vleesschandalen in onze vleesindustrie zijn de laatste jaren schering en inslag, waarbij er zeer veel dierenleed is. Wanneer een dier een goed leven gehad heeft, op een respectvolle en comfortabele wijze naar de slachtplaats gebracht wordt en dan binnen drie seconden (het dier is hersendood als de hersenen drie seconden geen zuurstofrijk bloed gehad heeft) dood is, dan denk ik dat onze slachtmethodes minder prettig zijn voor het dier dan de islamitische methode. Bovendien hebben onze slachtdieren een veel minder goed leven gehad en is de kwaliteit van het vlees dus ook minder. Het verbaast me dan ook dat de echte vleesliefhebber niet vlucht naar het halal kwaliteitsvlees.
In ons land wonen momenteel ongeveer 1,5 miljoen moslims en dit zijn mensen die thuis, op hun werk, onderweg, in het ziekenhuis, de sportkantine en tijdens het uitgaan vanuit hun overtuiging kiezen voor snacks en voeding die voldoen aan de Halal voorschriften. Gelukkig zien we dit (Nederlanders blijven ook een zakelijk volk) terug in winkels, supermarkten, horecabedrijven en instellingen, want er is een groeiende markt voor bewuste halal producten. En dat is ook voor ons als oorspronkelijk Nederlander niet slecht.
Culturele antropologie en de multiculturele samenleving
Culturele antropologie dat ook wel volkenkunde, etnologie, sociale antropologie of sociaal culturele antropologie genoemd word is de wetenschap die het sociale gedrag en cultuur van volken en bevolkingsgroepen bestudeert. In de Culturele Antropologie onderzoekt men culturen van de hele wereld, zowel dichtbij en ver weg. Het onderzoekt gewoontes en denkbeelden in verschillende culturen, hoe is het ontstaan, waarom doet of denkt men dit en wat is de betekenis. Ook bekijkt men het vergelijkende perspectief, wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen culturen en hoe zijn deze te verklaren. Binnen een samenlevingen kijkt de Culturele Antropologie naar de sociale relaties van mensen op het gebied van relaties, politiek, economie, familie en religie. Onze huidige multiculturele samenleving is een grote inspiratie voor cultureel antropologen en deze kennis kan ons nader samen brengen, want prettig samenleven in een multiculturele samenleving begint met elkaar begrijpen.
Of we het willen of niet, Nederland is een multiculturele samenleving geworden en veel etnische groeperingen zijn niet meer weg te denken uit onze samenleving. Zij wonen en werken hier, hun kinderen gaan hier naar school en ze nemen deel aan onze samenleving. Wie zijn al die nieuwkomers, mensen met een andere culturele achtergrond en hun kinderen die hier geboren zijn met een biculturele bagage. Er zijn cultuurverschillen maar ook culturele overeenkomsten. Wij vragen de nieuwkomers om onze cultuur aan te nemen en onze cultuur te leren kennen, maar wat weten we zelf over de culturele achtergrond van onze nieuw medeburgers. Kennis verwerven en onderzoeken van elkaars achtergronden en cultuur is heel belangrijk en heel interessant, het geeft inzicht in de waarden, normen en gewoonten en het gedrag van de ander. Door meer kennis over de anderen leren we (misschien) met elkaar samen te leven en het beste van elkaar over te nemen en elkaar aan te vullen. Het begint met achtergrond kennis over de wederzijdse cultuurverschillen. Culturele Antropologie is dus een heel interessant en nuttig vakgebied.
Nederland is een immigratieland geworden. Dit heeft nieuwe ongelijkheden veroorzaakt en bevolkingsgroepen soms tegenover elkaar gesteld, maar het heeft ook gezorgd voor nieuw talent en culturele verandering. Hoe zal dit verder gaan? ISEO-onderzoekers proberen in dit boek een antwoord te geven op deze vraag. Na een beschrijving van de belangrijkste maatschappelijke veranderingen schetsen zij een beeld van de Nederlandse multi-etnische samenleving in 2015 en in 2030. Deze scenario’s kunnen de grondslag vormen van het beleid in de komende jaren. In het boek wordt tevens aandacht geschonken aan de vraag hoe Nederland zich kan ontwikkelen tot een multiculturele samenleving. 