Cultuur is alles wat een samenleving voortbrengt en overdraagt, zowel materiële als immateriële zin. Het woord cultuur is afkomstig van het Latijnse cultura en is afgeleid van colere wat weer staat voor bebouwen, bewerken, vereren, onderhouden. We kunnen cultuur ook zien als de levensvisie en levenswijze van een volk, land, streek of werelddeel. Het woord cultuur gebruiken we soms ook om gewoonten en gebruiken zoals bijvoorbeeld in een bedrijfscultuur. In Nederlandse politiek is de definitie van cultuur bijvoorbeeld kunst, musea, orkesten, theater en muziek. Op deze website ga ik ook uitgebreid in op de betekenis en herkomst van symbolen, dit raakt cultuur in het bijzonder omdat de betekenis vaak vanuit vele oude culturen is ontstaan, dit is echt zo’n groot onderwerp dat het een eigen deel op de website heeft gekregen. Met vriendelijke groet, Hein Pragt.
Cultuur is een levend iets
Zoals in het boek “Sapiens” goed beschreven staat werd na de agrarische revolutie de menselijke samenlevingen steeds groter en complexer en mensen leerden bijna van geboorte af aan dat ze op een bepaalde manier moesten denken, zich moesten gedragen volgens bepaalde normen, bepaalde dingen moesten willen en bepaalde regels moesten naleven. Hierdoor waren mensen in staat om soms met miljoenen vreemden samen te leven en samen te werken. Dit hele netwerk van kunstmatig aangeleerde mythen en gewoonten noemen we cultuur. Het grappige is dat tot het begin van de twintigste eeuw men nog dacht dat een cultuur een compleet geheel was dat als lang bestond en vrijwel niet veranderde door de tijd. Culturen zouden niet veranderen wanneer ze met rust gelaten werden en alleen een dwang van buitenaf zou het kunnen veranderen. Men sprak over culturen als iets wat er al sinds het begin van tijden was en dat dit bijna onveranderd was door de eeuwen heen.
Tegenwoordig is de opvatting dat dit niet het geval is, culturen zijn continue in beweging en veranderen continue door invloeden van omgevingsfactoren, door naburige culturen, door welvaart, door nieuwe inzichten. Maar ook veranderen culturen omdat de door de mensen bedachte orde vol tegenstrijdigheden zitten en men telkens een poging doet om deze tegenstrijdigheden met elkaar in overeenstemming te brengen. Een mooi voorbeeld, waar Fons Jansen al een mooi lied over zong, is de tegenstrijdigheid van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Wanneer vrijheid de norm is kunnen mensen die beter begaafd zijn of beter af zijn zich beter ontplooien dan anderen waardoor ongelijkheid niet te voorkomen is. Men kan gelijkheid de norm maken en de vrijheid inperken zodat iedereen gelijk is en gelijke kansen heeft. En door deze strijd tussen vrijheid en gelijkheid is er weinig sprake van broederschap.
Een goed voorbeeld hoe gelijkheid de vrijheid beperkt is het communisme geweest. Maar ook in Amerika zien we de tegenstrijdigheid van vrijheid en gelijkheid terug, de democraten willen een eerlijker maatschappij en belasting heffen voor hulp voor armen, zieken en ouden van dagen en een rechtvaardig zorgstelsel. Maar de republikeinen gruwen van deze gelijkheid en willen vrijheid als hoogste norm zodat iedereen zelf mag bepalen hoe hij of zij zelf het geld wil besteden ondanks dat dit de kloof tussen arm en rijk erg vergroot. Deze verschillen zien we uitvergroot in Amerika maar ze komen bijna overal ter wereld voor.
Culturen veranderen ook doordat we mensen, producten en ideeën vanuit elke land over de wereld verspreiden, nieuw soort voedsel, nieuwe technologie, nieuwe ziekten en andere gezondheidszorg veranderen de wijze waarop mensen tegen de wereld aankijken. Door de eeuwen heen heeft migratie (door oorlog, honger, armoede en epidemieën) ook de plaatselijke cultuur verrijkt, net als nu nog steeds gebeurt. Desondanks kunnen we de culturen en de veranderingen door de tijd heen wel duiden en bestuderen. Maar laten we afstappen van het idee dat een cultuur, en dus ook onze cultuur een onveranderbaar iets is, het tegendeel is juist waar. Cultuur is een sterk levend en veranderlijk iets. En als we soepel meebewegen zal deze cultuur ons verbinden, dat waarvoor het altijd bedoeld was.
Honderdduizend jaar geleden waren er wel zes verschillende menssoorten. Nu is er maar één soort over, en dat zijn wij. Homo sapiens. Hoe komt het dat alleen wij zijn overgebleven? Hoe kwamen onze voorvaderen op het idee om steden en zelfs koninkrijken te stichten? Waarom gingen we in goden geloven, maar ook in natiestaten, en in bedrijven. Waarom vertrouwen we op geld, boeken en wetten? En hoe zal onze wereld er in de toekomst uitzien? In Sapiens neemt Yuval Noah Harari ons mee op een fascinerende reis door de geschiedenis van de mensheid. Wie zijn we? Waar komen we vandaan? En hoe zijn we geworden wie we nu zijn? In zijn aanstekelijke relaas laat Harari ons kennismaken met een raadselachtig fenomeen: de mens. Zeventigduizend jaar geleden was Homo sapiens nog een onbeduidende diersoort die zo’n beetje zijn eigen gangetje ging in een uithoek van Afrika. In de millennia daarna veranderde hij zichzelf in de absolute heerser van de planeet en de grootste nachtmerrie van het ecosysteem. 