Deze pagina gaat over spreekwoorden en de verklaring van de betekenis van deze spreekwoorden en gezegden. Een spreekwoord is een korte en vaak krachtige uitspraak die een waarheid} of wijsheid bevat. Spreekwoorden behoren tot de volkstaal en om die reden zijn veel Nederlandse spreekwoorden dan ook ontstaan uit de scheepvaart. Er bestaan verschillende spreekwoordenboeken, waarin een verzameling is opgenomen en een verklaring staat. In de dagelijkse taal worden de termen spreekwoord en gezegde vaak door elkaar gebruikt. Toch zijn er verschillen, kenmerkend voor een spreekwoord is de onveranderlijkheid van de formulering en de woordkeus. Een spreekwoord heeft altijd de vorm van een mededelingszin met de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd (wanneer er een persoonsvorm in staat. Een gezegde is een vaste verbinding van woorden met een figuurlijke betekenis, die geen werkwoord bevat en dus geen echte zin vormt. Een derde vorm zijn de zegswijzen. Deze kunnen wel een zin vormen waarin het onderwerp en de werkwoordstijd kunnen worden aangepast. Ondanks dat het de bedoeling is dat een spreekwoord of gezegde iets moet verduidelijken is de betekenis niet altijd duidelijk wanneer u het spreekwoord of gezegde niet kent. Op deze pagina staat een verzameling spreekwoorden en gezegden met de beknopte verklaring. De spreekwoorden en gezegden zijn uitgesplitst en alfabetisch gerangschikt zodat u eenvoudig kunt zoeken. Ook kunt u zoeken door middel van de zoekfunctie van uw browser. Ik wens u veel leesplezier, Hein Pragt}.
Alfabetische lijst van spreekwoorden en gezegden
A
Aan een boom zo vol geladen, mist men een twee pruimpjes niet.
Betekenis: Als er van iets grote hoeveelheden zijn dan merkt men niet zo op dat er een paar weggenomen worden.
Adel verplicht. (In het Frans: noblesse oblige.
Betekenis: Wie van adel is of in aanzien staat bij het volk, heeft ook de verplichting om aan de verwachtingen van het volk voldoen.
Al doende leert men.
Betekenis: Door iets vaak te doen leert men hoe het moet.
Al draagt een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding.
Betekenis: Wie lelijk is zal door mooie kleren of mooie sieraden niet mooier worden.
Al te goed is buurmans gek.
Betekenis: Wie altijd goed wil doen zal de goedheid ook wel eens misbruikt worden.
Als er één schaap over de dam is, volgen er meer.
Betekenis: Als één persoon iets nieuws geprobeerd heeft durven anderen ook wel.
Als de berg niet naar Mohammed komt dan moet Mohammed naar de berg komen.
Betekenis: Wanneer iemand niet naar u komt dan zult u naar de ander moeten gaan, als een ander geen initiatief neemt dan moet u het zelf maar doen.
Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel.
Betekenis: Als toezicht ontbreekt wordt er vaak een dolle boel van gemaakt.
Als de vos de passie preekt, boer pas op je kippen.
Betekenis: Pas op voor mooipratende bedriegers.
Als het kalf verdronken is, dempt men de put.
Betekenis: Pas als er al een ernstig ongeluk gebeurd is neemt men voorzorgsmaatregelen.
Als je voor een dubbeltje geboren bent, word je nooit een kwartje.
Betekenis: Wat men ook doet, als men in de lage stand geboren is zal men nooit van de hoge stand worden.
Altijd op hetzelfde aambeeld slaan.
Betekenis: Steeds weer op hetzelfde onderwerp terugkomen / in herhaling vallen.
Angst is een slechte raadgever.
Betekenis: Laat u niet leiden door angst want dan doet u meestal niet datgene wat goed voor u is.
April doet wat ie wil.
Betekenis: Het weer in april is soms onbetrouwbaar.
Arbeid adelt.
Betekenis: Met werken kan men zichzelf verbeteren.
B
Baat het niet, het schaadt ook niet.
Betekenis: Wie weet helpt wat u wilt doen niet, maar het kan ook geen schade aanrichten.
Belofte maakt schuld.
Betekenis: Als men iets heeft beloofd, dan heeft men ook de plicht het vervolgens uit te voeren.
Beter een half ei, dan een lege dop.
Betekenis: Iets is altijd nog beter dan niets.
Beter ten halve gekeerd, dan ten hele gedwaald.
Betekenis: Het is soms beter iets halverwege af te breken als het niet goed gaat.
Bezint eer ge begint.
Betekenis: Denk goed na voor u ergens aan begint.
Bezoek en vis blijven drie dagen fris.
Betekenis: Als men ergens gaat logeren, moet men maar een beperkte tijd blijven.
Bij het scheiden van de markt leert men de kooplui kennen.
Betekenis: Achteraf ontdekt men vaak wat men aan iemand heeft.
Blaffende honden bijten niet.
Betekenis: Wanneer iemand zich dreigend voordoet hoeft dat nog niet per se te betekenen dat deze de dreiging ook zal gaan waarmaken.
Boompje groot, plantertje dood}.
Betekenis: Van sommige dingen maakt men het effect zelf niet meer mee.
Boontje komt om zijn loontje.
Betekenis: Iemand die iets slechts gedaan heeft zal daarvoor uiteindelijk zijn verdiende straf krijgen.
Buurmans gras is altijd groener.
Betekenis: Bij anderen lijkt het altijd beter omdat men alleen de buitnkant ziet.
C
Commandeer je hond en blaf zelf!
Betekenis: U moet niet denken dat u mij bevelen kunt geven.
D
De aanhouder wint.
Betekenis: Wie blijft proberen om zijn doel te bereiken, zal uiteindelijk succes hebben.
De aanval is de beste verdediging.
Betekenis: U kunt in een strijd of ruzie beter zelf actie ondernemen dan een afwachtende houding aannemen.
De aap komt uit de mouw.
Betekenis: De waarheid} of werkelijke bedoeling wordt zichtbaar / duidelijk.
De appel valt niet ver van de boom.
Betekenis: Kinderen lijken in hun karakter vaak op hun ouders.
De beste stuurlui staan aan wal.
Betekenis: Het is gemakkelijk commentaar te hebben als men geen verantwoordelijkheid draagt.
De één zijn dood is een ander zijn brood.
Betekenis: Sommige mensen hebben voordeel van het ongeluk van een ander.
De eerste klap is een daalder waard.
Betekenis: Hij die het initiatief neemt heeft vaak al een voordeel.
De kleren maken de man.
Betekenis: Iemands kleding bepaalt vaak het aanzien dat men krijgt.
De kosten gaan voor de baten.
Betekenis: Om geld te verdienen zal men eerst moeten investeren.
De kruik gaat zo lang te water tot ze barst.
Betekenis: Als men steeds maar risico’s blijft nemen gaat het een keer mis.
De ochtendstond heeft goud in de mond.
Betekenis: Door vroeg te beginnen kan men meer werk verrichten.
De pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet.
Betekenis: Iemand verwijt een ander iets waaraan hij zich zelf ook schuldig maakt.
De soep wordt nooit zo heet gegeten, als zij wordt opgediend.
Betekenis: uiteindelijk zal het vaak minder zwaar of erg zijn dan waar men in het begin bang voor was.
De tijd heelt alle wonden.
Betekenis: Na een tijd zal de pijn vanzelf over gaan.
{mid_ad}
E
Een aal bij de staart hebben.
Betekenis: Bezig zijn met iets dat gedeoemd is te mislukken.
Een ezel stoot zich in het gemeen niet tweemaal aan dezelfde steen.
Betekenis: Het is erg dom om twee keer dezelfde fout te maken.
Een goed begin is het halve werk.
Betekenis: Een goede voorbereiding is heel belangrijk voor de kans op succes.
Een goed verstaander heeft maar een half woord nodig.
Betekenis: Een goede luisteraar kan een onduidelijke of onvolledige mededeling toch wel begrijpen.
Een goede buur is beter dan een verre vriend}.
Betekenis: Een behulpzame buurman is van groter nut dan een vriend} die geen tijd heeft of er niet is als u hem nodig heeft.
Een kale kip kan nog leggen.
Betekenis: Iemand die niets heeft kan nog wel voor u werken.
Een kat in het nauw maakt rare sprongen.
Betekenis: In een benarde situatie doet men soms vreemde dingen.
Een oude bok lust nog wel een groen blaadje.
Betekenis: Een oude man kan ook nog wel seksueel} geïnteresseerd in een jong meisje.
Één rotte appel in de mand, maakt al het gave fruit te schand.
Betekenis: Als één persoon uit een groep zich misdraagt dan kan de hele groep erop worden aangekeken.
Een vliegende kraai vindt altijd wat.
Betekenis: Als men er maar op uit gaat vind men altijd wel wat.
Eerlijk duurt het langst.
Betekenis: Het voordeel dat men denkt te behalen door te liegen} houdt niet zo lang stand.
Er is geen koe zo bont, of er zit wel een vlekje aan.
Betekenis: Niemand is helemaal perfect.
G
Geld dat stom is, maakt recht wat krom is.
Betekenis: Mensen kunnen soms door er financieel voordeel bij te hebben, onrecht toelaten.
Gelijke monniken, gelijke kappen.
Betekenis: Iedereen die tot een bepaalde groep behoort moet ook gelijk behandeld worden.
Gezelligheid kent geen tijd.
Betekenis: Als het gezellig is dan is het niet erg als het wat later wordt.
Gras gaat niet harder groeien als je eraan trekt.
Betekenis: Sommige dingen hebben tijd nodig.
Goede naam is beter dan goede olie.
Betekenis: Een goede reputatie is beter dan veel geld bezitten.
H
Het hemd is nader dan de rok.
Betekenis: Mensen die dichterbij staan zoals familie hebben een streepje voor.
Het is niet alles goud wat er blinkt.
Betekenis: Niet alles is zo mooi als het er aanvankelijk uitziet.
Het laatste hemd heeft geen zakken.
Betekenis: In de dood} kan niemand iets meenemen, alles blijft achter bij het sterven.
Het zijn niet enkel koks, die lange messen dragen.
Betekenis: Vertrouw niet iedereen, sommige mensen zijn gevaarlijk.
Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen.
Betekenis: Voor sommige mensen is het moeilijk om vriendelijk, eerlijk} en aardig te blijven als ze veel succes en geld hebben.
Hij heeft de klok wel horen luiden, maar weet niet waar de klepel hangt.
Betekenis: Hij heeft een gerucht opgevangen maar weet er het fijne niet van.
Hoge bomen vangen veel wind.
Betekenis: Mensen in een hoge positie kunnen veel commentaar verwachten.
Honger maakt rauwe bonen zoet.
Betekenis: Als men honger heeft dan is men niet kieskeurig, dan smaakt alles lekker.
Hoogmoed komt voor de val.
Betekenis: Wie een te hoge dunk heeft van zijn eigen kwaliteiten gaat ten onder.
I
Ieder huisje heeft zijn kruisje.
Betekenis: Er mankeert overal wel iets.
In de aap gelogeerd zijn.
Betekenis: In een vervelende situatie beland zijn.
In het donker zijn alle katten grijs.
Betekenis: Als de situatie niet duidelijk is, kan men de zaken niet goed beoordelen.
In het land der blinden is eenoog koning.
Betekenis: Iemand die weinig kan zal toch als deskundig beschouwd worden als de rest nog minder kan.
J
Je bijt niet in de hand die je voedt.
Betekenis: Men maakt geen ruzie met mensen waar men afhankelijk van is.
Jong geleerd, oud gedaan.
Betekenis: Wat men in zijn jeugd leert, kan men nog als men oud is.
K
Klagers hebben geen nood en pochers hebben geen brood.
Betekenis: Zowel klagers als pochers kunnen de zaken nogal eens anders voorstellen.
Kleine potjes hebben grote oren.
Betekenis: Men moet uitkijken met wat men zegt als er kinderen bij zijn.
L
Ledigheid is des duivels oorkussen.
Betekenis: Als er niets zinnigs te doen is vervalt men al snel in het doen van slechte dingen.
Liever brood in de zak, dan een pluim op de hoed.
Betekenis: Van eer alleen kan men niet leven.
M
Maart roert zijn staart.
Betekenis: In maart kan het nog stormachtig weer zijn.
Men kan geen ijzer met handen breken.
Betekenis: Men kan het onmogelijke niet mogelijk maken.
Men kan geen omelet maken zonder eieren te breken.
Betekenis: Soms moet men eerst iets verliezen om een hoger doel te bereiken.
Men moet het ijzer smeden als het heet is.
Betekenis: Men moet handelen op het moment dat de omstandigheden gunstig zijn.
Men moet zijn bed maken zoals men slapen} wil.
Betekenis: Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen daden.
Men moet de huid niet verkopen voor de beer geschoten is.
Betekenis: U moet nog niet doen alsof iets al van u is voordat u het werkelijk bezit.
Men moet geen slapende honden wakker maken.
Betekenis: Soms is het beter ergens over te zwijgen om te voorkomen dat een autoriteit op het idee komt om er werk van te maken.
N
Nieuwe bezems vegen schoon.
Betekenis: Nieuwe medewerkers of leiders pakken de zaken vaak grondig aan.
Nieuwe bezems vegen schoon, maar oude bezems kennen alle hoeken en gaten.
Betekenis: Nieuwe medewerkers of leiders pakken de zaken vaak grondig aan, maar de oude weten hoe het moet op grond van ervaring.
O
Of je nu rent als een haas of kruipt als een slak, nieuwjaar blijft op 1 januari.
Betekenis: Voor iedereen verstrijkt de tijd even snel of men haastig doet of rustig aan.
Om de kracht van het anker te voelen moet men de storm trotseren.
Betekenis: Pas als men iets ernstig meemaakt weet men op wie men kan vertrouwen}.
Onbekend maakt onbemind.
Betekenis: Iets wat weinig mensen kennen wordt meestal ten onrechte weinig gewaardeerd.
P
Paarden die de haver verdienen krijgen hem niet.
Betekenis: Vaak worden mensen die het verdienen niet beloond.
Padden broeden geen zangvogels uit.
Betekenis: Men kan van kwade mensen geen goede daden verwachten.
R
Roomser dan de Paus zijn.
Betekenis: Zich strenger aan een regel houden dan nodig is.
S
Schoenmaker, blijf bij je leest!
Betekenis: Houd u niet bezig met dingen waar u niets van weet.
Schone appels zijn ook wel zuur.
Betekenis: Ook een vrouw die er heel mooi uit ziet kan een slechte echtgenote zijn.
T
Twee geloven op een kussen, daar slaapt de duivel tussen.
Een stel dat afkomstig is uit twee verschillende religies kan moeilijkheden verwachten.
Twee joden weten wat een bril kost.
Betekenis: Twee gelijkgestemde mensen kunnen elkaar moeilijk bedriegen.
U
Uit het oog, uit het hart.
Betekenis: De aandacht voor iemand verliezen als deze persoon niet meer in de buurt is.
V
Van een kale kip kun je niet plukken.
Betekenis: Er valt weinig te halen bij iemand die niets heeft.
Van een mooi bord kun je niet eten.
Aan een mooi uiterlijk alleen heeft men uiteindelijk niets.
Vele handen maken licht werk.
Betekenis: Een grote klus is met meer mensen sneller geklaard.
Voor aap staan.
Betekenis: Zichzelf belachelijk maken.
Voor geld kun je de duivel doen dansen.
Betekenis: Met geld kan men alles gedaan krijgen.
W
Waar gehakt wordt, vallen spaanders.
Betekenis: Waar gewerkt wordt gebeuren soms ongelukken.
Waar het hart vol van is, loopt de mond van over.
Betekenis: Waar men heel erg mee bezig is daar wil men veel over praten.
Waar het paard aangebonden is, moet het vreten.
Betekenis: Wie gebonden is moet zich aanpassen.
Waar rook is, is vuur.
Betekenis: Waar een geruchten is daar zal ook wel iets mis zijn.
Wanneer twee honden vechten om een been, loopt de derde ermee heen.
Betekenis: Wanneer twee personen of partijen die strijden zich richten op elkaar kan een ander daarvan profiteren.
Wel de splinter in het oog van de ander zien, maar niet de balk in het eigen oog.
Betekenis: Wel iemand anders bekritiseren maar de eigen gebreken niet (willen opmerken.
Wie a zegt moet ook b zeggen.
Betekenis: Wanneer u eenmaal ergens aan begonnen bent, moet u het ook afmaken.
Wie appelen vaart, die appelen eet.
Betekenis: Als men werkt met bepaalde goederen, dan zal men deze zelf waarschijnlijk ook gebruiken.
Wie bang leeft, gaat ook bang dood.
Betekenis: Men gaat vaak dood} zoals men geleefd heeft.
Wie boter op het hoofd heeft, moet uit de zon blijven.
Betekenis: Men moet anderen niets verwijten, als men het zelf ook niet goed doet.
Wie een hond wil slaan, vindt altijd wel een stok.
Betekenis: Als men kritiek} wil hebben op iemand, vind men altijd wel een reden.
Wie het breed heeft, laat het breed hangen.
Betekenis: Wie rijk is zal ook veel geld uitgeven.
Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd.
Betekenis: Men moet ook waardering hebben voor het geringe.
Wie goed doet, goed ontmoet.
Betekenis: Wie de ander hulpvaardig tegemoet treedt, zal ook zelf welwillend worden benaderd.
Wie wat bewaart, die heeft wat.
Betekenis: Het bewaren van dingen kan op lange termijn voordelig zijn.
Wie zich voor hond verhuurt, moet de botten kluiven.
Betekenis: Wie zich onderdanig gedraagt zal als als knecht worden behandeld.
Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten.
Betekenis: Wie iets fout doet moet de gevolgen hiervan ook ervaren.
Wiens brood men eet, diens woord men spreekt.
Betekenis: Men spreekt de persoon niet tegen van wie men voor zijn broodwinning afhankelijk is.
Z
Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.
Betekenis: Soms maakt een voorzichtige oplossing het probleem alleen maar erger.
Zelfs de beste breister laat wel eens een steekje vallen.
Betekenis: Ook al kan iemand iets heel goed dan zal hij of zij ooit ook wel eens een fout maken.
Zonder geluk vaart niemand wel.
Betekenis: U kunt uw eigen voorspoed en geluk hooguit beïnvloeden, maar het hangt ook af van zaken die u niet in de hand heeft.
{mid_ad}
Gezegden en hun verklaring
A
Abraham gezien hebben.
Betekenis: 50 jaar of ouder zijn.
Advocaat van de duivel spelen.
Betekenis: Een mening geven waar men het zelf niet mee eens hoeft te zijn om reacties uit te lokken.
Alles op alles zetten.
Betekenis: Zich tot het uiterste inspannen om iets te bereiken.
Als door een adder gebeten zijn.
Betekenis: Opeens heel fel reageren.
Altijd op hetzelfde aambeeld slaan.
Betekenis: Steeds weer op hetzelfde onderwerp terugkomen.
B
Bakzeil halen.
Betekenis: Toegeven dat men ongelijk had of de eisen naar beneden bijstellen.
D
De bakens verzetten.
Betekenis: De zaken heel anders gaan aanpakken.
De langste adem hebben.
Betekenis: Iets het langst volhouden.
E
Een aardje naar je vaartje hebben.
Betekenis: Veel (in karakter op zijn of haar vader lijken.
Een nieuwsgierig aagje.
Betekenis: Een nieuwsgierig persoon.
Er schuilt een addertje onder het gras.
Betekenis: Er is een verborgen risico.
Een verborgen agenda hebben.
Betekenis: Een doel hebben dat voor de anderen verborgen gehouden wordt.
F
Fijnbesnaard zijn.
Betekenis: Gevoelig zijn.
G
Gauw aangebrand zijn.
Betekenis: Snel boos worden.
H
Het kind met het badwater weggooien.
Betekenis: Verkeerde maatregelen nemen om ongewenste zaken te bestrijden waardoor juist datgene verloren gaat wat het meest waardevol is.
Hij is niet op z’n achterhoofd gevallen.
Betekenis: Hij is behoorlijk slim, hij heeft iets wel in de gaten.
I
Iemand ter aarde bestellen.
Betekenis: Iemand begraven.
Iets met argusogen bekijken.
Betekenis: Iets wantrouwend bekijken of iets nauwlettend in de gaten houden.
Iets in goede banen leiden.
Betekenis: Er voor zorgen dat iets goed verloopt.
Iets op de lange baan schuiven.
Betekenis: Iets uitstellen tot later.
In adamskostuum.
Betekenis: Naakt, zonder kleren.
In goede aarde vallen.
Betekenis: Iets wat waardering krijgt en goed ontvangen wordt.
J
Je laatste adem uitblazen.
Betekenis: Sterven, doodgaan.
K
Kort door de bocht.
Betekenis: Voorbarig zijn of nuanceringen negeren.
L
Lachen als een boer die kiespijn heeft.
Betekenis: Wel lachen maar echt geen plezier hebben, een zuur lachje.
M
Met iemand in aanvaring komen.
Betekenis: Ruzie of problemen met iemand krijgen.
N
Nu komt de aap uit de mouw.
Betekenis: Nu komt uit wat werkelijk de bedoeling was.
O
Op apegapen liggen.
Betekenis: Op sterven liggen of versuft en verslapt zijn of het zeer benauwd hebben.
Op z’n dooie akkertje.
Betekenis: Op zijn gemak, heel rustig, heel langzaam.
P
Paradepaard
Betekenis: Een bezit of eigenschap of vaardigheid waar iemand trots op is.
S
Schitteren door afwezigheid.
Betekenis: Ergens niet aanwezig zijn, terwijl uw komst wel verwacht werd.
Spelen om des keizers baard.
Betekenis: Spelen om de eer.
T
Plat op de buik gaan.
Betekenis: Aan iemand toegeven, zich overleveren.
U
Uit de band springen.
Betekenis: Uitbundig plezier maken zonder rekening te houden met de regels van orde en fatsoen.
V
Van A tot Z.
Betekenis: Van het begin tot het einde.
Voor aap staan.
Betekenis: Voor schut staan.
Voor een appel en een ei.
Betekenis: Heel goedkoop.
W
Weten waar Abraham de mosterd haalt.
Betekenis: Weten hoe iets in zijn werk gaat en dingen goed snappen.
Z
Zo glad als een aal.
Betekenis: Iemand die zich listig uit een moeilijke situatie weet te redden of te ontsnappen.
Zonder aanzien des persoons.
Betekenis: Iedereen gelijk behandelen zonder er rekening mee te houden om wie het gaat.
De Nederlandse taal kent een groot aantal spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes. Een spreekwoord is een vaak kernachtige uitspraak die een op ervaring berustende waarheid} of wijsheid uitdrukt en die telkens weer toegepast kan worden in verschillende situaties. Een spreekwoord is altijd een mededelingszin en is altijd een gehele zin. Een gezegde is een vaste verbinding van woorden met een figuurlijke betekenis. Een gezegde bevat geen werkwoord en is dus maar een gedeelte van een zin en het vormt ook nooit op zichzelf een zin. Daarnaast kennen we nog de uitdrukking, dit is een vaste, idiomatische verbinding van woorden, met een figuurlijke of metonymische betekenis zoals bijvoorbeeld “oude koeien uit de sloot halen”.
Meer pagina’s over communicatie & taal
- Vergelijkingen
- Taalgrapjes
- Spreekwoorden en gezegden
- Monoloog of dialoog
- Managementtaal en vaagtaal
- Lichaamstaal
- Letterpuzzels
- Kritiek
- Kobo e-reader
- Jongerentaal
- Herman Gorter
- Gratis boeken en ebooks
- Geweldloze communicatie
- Gedachten lezen
- Dubbelzinnigheden
- Communicatie en taal
- Communicatie en relatie
- Citaten communicatie
- Auteursrecht en copyright