Ziektewinst

Ik maakte kennis met de term ziektewinst en verdiepte me er in en wat ik las was redelijk toepasbaar op een aantal dingen die ik meegemaakt Men spreekt van ziektewinst wanneer het ziek zijn, net doen of men ziek is of een ziekte overdrijven een of ander voordeel (soms op een totaal ander vlak) op kan leveren. We spreken dus van ziektewinst wanneer mensen ook voordelen halen uit de klacht of kwaal die ze hebben. Het idee dat mensen bewuste en / of onbewuste motieven hebben om ziek te blijven werd al begin vorige eeuw omschreven door Sigmund Freud. Hij bedacht tevens de naam "ziektewinst" volgend heb was er een primaire en een secundaire vorm. We spreken over Primaire ziektewinst als het gaat om het feit dat je door je klacht iets vervelends vermijdt, bijvoorbeeld een meisje dat met buikpijn thuis in bed ligt hoeft niet naar een vervelende gymles. Bij secundaire ziektewinst heeft men een financieel, relationeel of sociaal, maatschappelijk voordeel, zoals hulp, zorg, aandacht en het ontvangen van een uitkering. Er bestaat ook nog Tertiaire ziektewinst in de vorm dat iemand sociale voordelen heeft door het symptoom van de ziekte van een ander, zoals een man die bepaalde privileges ontleent aan het feit dat hij zo zorgzaam is voor zijn zieke vrouw.

Er zijn dus een aantal vormen van ziektewinst waarbij sommige vormen vrijd duidelijk zijn en sommige vormen wat minder opvallen. Soms is het best lastig om het te herkennen omdat een (voor)oordeel natuurlijk snel op de loer ligt. Soms kan een vorm van ziektewinst het echte leed van een ziekte een beetje compenseren, in sommige vallen kan de ziektwinst het leed (of het gesimuleerde leed) ver overschrijden en dan beginnen veel mensen die dit opvalt wel te protesteren. Het blijft ook een grijs gebied omdat we de mensen die ziek zijn of een beperking hebben wel willen helpen, maar we ook moeten waken dat hier niet door bepaalde mensen handig gebruik of zelfs misbruik van gemaakt zal worden. En in hoeverre moeten we een bepaalde hoeveelheid misbruik van een regeling accepteren als het voor de meeste mensen waarhet echt voor bedoeld is wel werkt? Dit blijven belangrijke maatschappelijke en politieke beslissingen die heel gevoelig kunnen liggen en ook grote maatschappelijke invloed kunnen hebben. Een aantal voorbeelden van regelingen die gevoelig waren voor misbruik waren de WAO, het Leerrugzakje en Wajong uitkering. Daar waar regelingen, hoe goed bedoeld, erg voor fraude en manipuleren vatbaar waren, is er helaas ten koste van de mensen die het echt nodig hadden sterk gesnoeid in deze regelingen. Wanneer we er kleiner naar kijken heeft bijna iedereen wel een eens ziek zijn, zich niet lekker voelen, hoofdpijn of ander lichamelijk ongemak ingezet om onder iets minder plezierigs of iets waar men tegenop zag uit te komen.

Ziektewinst, hoe ziek zijn ook voordelen kan hebben.

Primaire ziektewinst heeft dus te maken met het feit dat men door een klacht iets weet te vermijden wat niet zo plezierig is. Een voorbeeld is een meisje dat menstruatieklachten gebruikt om onder een vervelende gymles uit te komen, migraine op een moment dat men iets vervelends moet doen, of rugpijn net als men iemand moet meehelpen met verhuizen. Primaire ziektewinst gaat er wel van uit dat de klacht niet altijd een smoes is maar dat men ook werkelijk ziek kan zijn. Maar soms krijgt men ook echt rugpijn of word men ook echt ziek als men iets probeert te vermijden, de geest en het lichaam zitten soms raar met elkaar verweven.

Secundaire ziektewinst wil dus zeggen dat iemand door zijn klacht niet alleen iets naars kan vermijden maar ook direct voordeel uit de klacht haalt. Iemand die aangeeft zwaar overspannen te zijn of depressief is kan hierdoor hulp krijgen die men anders niet gekregen zou hebben. Dit is dus een ziekte gebruiken om iets voor elkaar te krijgen of ziekte gebruiken (misbruiken) om er beter van te worden. Secundaire ziektewinst komt bijvoorbeeld soms voor bij burnout klachten. De nadruk moet hier wel liggen op het woordje soms, veel mensen die een burnout krijgen hebben werkelijke klachten die vaak het gevolg zijn van een onderliggend probleem.

In zekere zin kan de beloning met bijvoorbeeld een ziektewet, WAO of WAJONG uitkering ook een vorm van ziektewinst zijn waardoor men door de "ziekte" een redelijk financieel zorgeloos leven kan leiden. Het enige wat men NIET moet doen om het gratis geld niet kwijt te raken is beter worden. Deze opmerking moet ik gelijk nuanceren, er zijn ook veel mensen die de uitkering echt nodig hebben en graag niet meer ziek zouden willen zijn, maar in sommige gevallen is er wel sprake van ziektewinst. In het verleden werden mensen door bedrijven dan ook wel "gedumpt" in de WAO waar werknemers vaak graag aan mee wilde werken, dit was dus overduidelijk ziektewinst.

Soms komt het zelfs voor dat mensen het genezingsproces of een succesvolle behandeling zelf in de weg staan omdat deze persoon er geen baat heeft bij genezing omdat dan de voordelen van de ziekte wegvallen. Deze mensen klampen zich vast aan hun ziekte en kunnen dan chronische patiënten worden. In de geestelijke gezondheidszorg kan iemand bijvoorbeeld door depressie, faalangst, gedragsstoornis, burnout of andere psychische klachten waarbij men het leven niet goed aankan, inkomen, hulp, begeleiding en zorg krijgen waardoor men in een koesterend bedje ligt wat men eigenlijk niet kwijt wil. Genezen zijn betekent dus dat men veel kwijt raakt en het zelf weer zal moeten doen dus is het handiger om niet te genezen. Maar ziektewinst kan ook de aandacht zijn die men krijgt als men ziek is, wanneer deze aandacht en hulp wegvalt wanneer men niet meer ziek is kunnen klachten en ziek zijn een soort levensdoel worden. Wanneer men ziek is krijgt men hulp en aandacht en worden zaken sneller vergeven want iemand die ziek is kwetst men niet extra.

Wanneer iemand vlak voordat men ontslag krijgt nog net even de ziektewet in gaat, kan de ziektewinst zijn dat de WW uitkering periode pas ingaat nadat de ziektewet is afgelopen waardoor men effectief de periode dat met een uitkering krijgt behoorlijk kan verlengen. Het is dan dus belangrijk om niet snel beter te worden. Omdat men dan geen baat heeft bij beter worden zal het lichaam daar dan soms op reageren door ook echt niet te genezen. Vaak is het zo dat als iemand de wil heeft om te genezen het genezingsproces ook sneller en beter gaat.

Ook een vorm van ziektewinst is bijvoorbeeld een vrouw die door de partner verlaten is en overspannen en depressief raakt eindeloos verdriet laat zien, gaat dreigen met zelfmoord en overal vertelt hoe ellendig zij zich voelt. De "ziektewinst" van de depressie is dan dat ze van alle kanten steun en hulp zal krijgen, zij bij voorbaat de onschuldige partij is want haar is alles aangedaan. Voor sommige mensen kan het een soort van levensstijl worden waarbij ze zelf niet eens door hebben dat ze deze technieken gebruiken omdat hulp te krijgen en mensen aan zich te binden omdat het een onderdeel van het "normale" gedrag is geworden. Lees ook mijn artikel over Manipulatie, slachtofferrol en martelaars.

Artsen en mensen die werken in de geestelijke gezondheidszorg proberen deze ziektewinst vaak te herkennen en te behandelen aangezien het de genezing van de patiënt erg in de weg kan staan. Ik vond de bijvoorbeeld volgende twee beschrijvingen.

Het eerst verhaal is dat van Serge die een relatie had met Therese, een verpleegkundige die hij tijdens een eerdere behandeling en opname had leren kennen. Nare gebeurtenissen in het leven van Serge waren de zelfmoord van zijn zus en het overlijden van zijn depressieve vader aan een overdosis medicatie. Mede door deze en andere omstandigheden had hij de afgelopen tien jaren niet gewerkt. De psychotherapie vorderde amper en de therapeut kreeg de overtuiging dat Serge bang was voor zelfstandigheid en gewend was geraakt aan zijn huidige leven, waarin hij dankzij zijn klachten en voldoende geërfde geld niet hoefde werken.

Een andere patiënte van hem was Dora, zij viel geregeld flauw, was regelmatig haar stem kwijt en had in haar jeugd vaak last van migraine. Op een bepaald moment hadden haar ouders op haar bureau een briefje van haar gevonden, waarin ze schreef dat zij afscheid van hen nam, omdat ze het leven niet langer aankon. Haar vader had door haar klachten en gedrag nu weinig tijd meer voor zijn buitenechtelijke verhouding en moest min of meer gedwongen meer aandacht geven aan Dora, wat precies datgene was wat Dora graag wilde bereiken. Dit is slechts een klein deel van het verhaal Dora in werkelijkheid was de zaak nog vele malen gecompliceerder, dit was slechts een voorbeeld van ziektewinst.

De behandelingen van deze twee patiënten is al een eeuw geleden beëindigd want de behandelend arts was Sigmund Freud. Maar het zijn goede voorbeelden van primaire en secundaire ziektewinst, er is sindsdien veel veranderd in de psychiatrie maar onveranderd is de gedachte dat bij ziekte zich ook voordelen kunnen voordoen die remmend werken op het herstel van de patiënt omdat dan deze voordelen dreigen weg te vallen.

Toch moet men heel voorzichtig omgaan met de term ziektewinst, het kan snel het idee oproepen dat iemands klacht niet echt of serieus is of dat iemand simuleert. Maar door de mogelijkheid van ziektewinst te onderzoeken kan soms wel de achterliggende beweegredenen, de achterliggende gedachte of het achterliggende mechanisme ontdekt worden en kan dit dan effectief behandeld worden.

Boeken over ziektewinst.

De zin van ziek zijn - Dit boek van Thorwald Dethlefsen en Rediger Dahlke gaat in op de achtergronden en filosofie van het ziek zijn én beter worden. Vervolgens beschrijven de auteurs de meest voorkomende ziektebeelden en -symptomen, de mogelijke oorzaken, met welke gevoelens en activiteiten ze samenhangen en wat we eraan kunnen doen. Hun boodschap: we zullen de confrontatie met onszelf moeten aangaan, willen we aan onze genezing kunnen werken. Op deze manier leren we zelf symptomen te interpreteren en als zinvol te aanvaarden: onze ziekte is een weg om onszelf te vinden en innerlijk te groeien. Dat lichamelijke klachten en psychische problemen zeer nauw met elkaar samenhangen, is inmiddels algemeen geaccepteerd. Maar de auteurs van deze klassieker gaan nog een stap verder en maken duidelijk dat alle ziekten verschijningsvormen zijn van één grote ziekte, namelijk het ongelukkig zijn van de mens. Hoofdpijn, infecties, stress, spierpijn, maagklachten, impotentie maar ook ziekten als kanker en hart- en vaataandoeningen zijn signalen die we moeten verklaren en waarvan we de betekenis onder ogen moeten zien. In die zin is dit een uiterst ongemakkelijk boek, want het ontneemt je de mogelijkheid om ziekte als alibi te gebruiken voor onopgeloste psychische problemen.