Altruïsme ofwel onbaatzuchtigheid

Altruïsme of onbaatzuchtigheid is het altijd klaarstaan voor een ander geen of nauwelijks eigenbelang, het is afgeleid van het Latijnse woord "alter" (een ander) in de betekenis van onbaatzuchtig. Altruïsme is dus de ultieme vorm van naastenliefde en het is daarmee het tegenovergestelde van egoïsme, echt altruïsme gaat dus niet gepaard met eigenbelang. Altruïsme is niet een puur menselijke eigenschap, het wordt ook vaak aangetroffen bij dieren en met name dieren die in sociale groepen leven, echter wanneer dieren altruïstisch gedrag vertonen zal het altijd indirect vaak wel een voordeel opleveren voor zichzelf. Dit kan zijn door er (later) iets voor terug te krijgen of door een voordeel te creïren voor naaste familieleden met dezelfde genen. Bijen zijn een goed voorbeeld, waarbij de werksters al hun energie geven voor hun naaste familieleden zonder zelf nakomelingen te kunnen krijgen en het krijgen van nakomelingen aan ïïn vrouwtje overgelaten hebben. Dit zorg er voor de de soort (en dus ook de verwante genen) een betere kans van overleven heeft, het voordeel voor de werkster is dus indirect. Wat de altruïsten bezielt is niet altijd duidelijk, ondanks vele pogingen van wetenschappers om daar achter te komen. Wel ontdekte men dat altruïstische personen meestal mensen zijn die opgroeiden in een hecht gezin met een niet al te strenge opvoedingsstijl maar met wel een sterke de nadruk op verantwoordelijkheid, betrouwbaarheid, zorgzaamheid en edelmoedigheid. Ook zijn altruïsten vaak mensen met een sterk zelfvertrouwen en goede sociale vaardigheden, die makkelijk relaties met anderen aangaan en ze geloven in hun kracht en hun vermogen om gebeurtenissen in het leven te beïnvloeden. Het zijn dus mensen die sociaal en psychologisch gezien vaak wel stevig op hun benen staan. Sinds de tsunami en orkaan Katrina zijn er weer veel bewijzen van altruïsme geleverd. Veel mensen waagden spontaan hun leven om anderen te redden, zonder zelfs maar tijd te hebben om over zichzelf na te denken en blijken ze achteraf hun daden te bagatelliseren en vinden ze wat ze hebben gedaan volkomen vanzelfsprekend.

Bestaat oprecht altruïsme?

Er is een discussie of oprecht altruïsme bestaat en of niet ieder mens uiteindelijk op eigen gewin uit is. De echte realist (of pessimist) zal zeggen dat de onbaatzuchtige mens niet bestaat en dat we altijd alles uit eigenbelang doen. Vaak worden Moeder Teresa en Ghandi als voorbeelden gebruikt als het schoolvoorbeeld van onbaatzuchtigheid en altruïsme. Wanneer men dit met de negatieve bril bekijk dan was Moeder Teresa er wel op uit om zoveel mogelijk mensen te bekeren en door haar gedrag zichzelf te verzekeren van een goede plaats in de hemel. En ook Ghandi streed (wel geweldloos) voor de vrijheid van zijn volk zodat de kolonialisten niet alles in zouden pikken en ook dat kan dus als een materialistisch belang uitgelegd worden. Persoonlijk denk ik dat het een beetje ligt aan de bril die men opheeft, wanneer men zelf meer in het goede in de mensen gelooft zal men eerder geneigd zijn om het gedrag van de ander als altruïsme te bestempelen, wanneer men een wat meer negatieve levensinstelling heeft (of realist zoals men dat zelf graag aangeeft) dan zal men eerder geneigd zijn om achter elke vorm van altruïsme toch een vorm van eigenbelang te zoeken en te vinden. Maar de geschiedenis toont aan dat er wel degelijk altruïsme bestaat, voorbeelden zijn de mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog onzelfzuchtig en met groot gevaar voor eigen leven hebben geprobeerd om Joden en andere vervolgden te redden van de nazi's, maar ook aan de medewerkers van het Rode Kruis of Artsen zonder Grenzen. Dit zijn voorbeelden van mensen die in zeer gevaarlijke situaties, zoals burgeroorlogen of natuurrampen, hun leven riskeren om anderen te redden en dit zijn voorbeelden dat onbaatzuchtigheid wel bestaat.

Altruïsme vanuit het geloof.

Aangezien bijna elk geloof onbaatzuchtige naastenliefde als een hoger doel stelt zou men kunnen aannemen dat altruïsme dus door geloof aangemoedigd zou worden. Maar ook is het zo in de meeste geloven dat de profeet of Jezus of God zelf het toppunt van altruïsme zijn en zo nooit geïvenaard kunnen worden. Maar onderzoek toont aan dat altruïsten vaak agnosten of atheïsten zijn en zeggen de religieuze altruïsten vaak dat hun geloof geen rol van betekenis heeft gespeeld bij hun altruïstische handelingen. Er zijn zelfs altruïsten geweest die in de oorlog mensen hebben geholpen terwijl dat sterk werd afgeraden door pastoor of dominee waarmee ze zelfs tegen hun geloof in handelden. Voor naastenliefde, in de zin van schenken aan goede doelen en helpen van hulpbehoevenden, kan het geloof zeker een inspiratiebron zijn maar gelovige altruïsten zien hun daden vaak niet als een strategie om een betere plek in het paradijs te bemachtigen. Dus ondanks dat het geloof wel voor enig altruïstische handelingen verantwoordelijk is en de onbaatzuchtige naastenliefde die men vaak predikt ook wel in praktijk gebracht wordt, speelt religie bij de echte altruïsten vaak geen rol van betekenis.

Vier beroemde altruïsten

Als voorbeeld beschrijven we hier vier bekende en beroemde altruïsten van de afgelopen twee eeuwen.